O Sprawiedliwej Transformacji i klimacie z ekspertami

Zakończył się powakacyjny cykl 5 webinarów w projekcie „Śląskie bez węgla – Sprawiedliwa Transformacja Energetyczna Śląska i Zagłębia”.  W godzinnych spotkaniach z czołowymi polskimi ekspertkami i ekspertami w dziedzinie kryzysu klimatycznego wzięło udział niemal 200 osób. Prowadzący prof. Piotr Skubała oraz dr Ryszard Kulik wprowadzali lokalny, śląski kontekst; wszyscy uczestnicy otrzymali również materiały „Klimatyczne ABC” oraz „Zmiana klimatu w pigułce”.

28. września 2021 Marta Anczewska z Climate Action Network Europe przedstawiła temat: „Świadomość zmiany klimatu wśród Polaków (z uwzględnieniem Śląska), diagnoza wiedzy na ten temat u uczestników”. Według badań zdecydowana większość mieszkańców i mieszkanek Polski uważa, że klimat zmienia się, ale po pandemii odczuwalna waga tego problemu nieco się zmniejszyła. Jesteśmy przekonani, że zmiana klimatu jest poważnym problemem dotyczącym zarówno nas samych, jak i naszej rodziny, lecz niemal 30% badanych uważa, że zmiany klimatu nie zaszkodzą im osobiście, przy czym częściej uważają tak mężczyźni niż kobiety.

Prawie 60% mieszkańców i mieszkanek Polski jest gotowych na ponoszenie wyższych kosztów energii i paliw, zakładając, że będą one stanowiły źródło finansowania transformacji niskoemisyjnej. Częściej są do tego skłonni uczniowie lub studenci (86% wskazań pozytywnych) oraz osoby z dochodami powyżej 2500 zł (65%).  Wraz ze wzrostem wiedzy o środowisku skłonność do wyrzeczeń mocno rośnie. Choć jesteśmy bardziej niż przed rokiem zaniepokojeni stanem środowiska, nie zwiększył się specjalnie zapał do samodzielnego działania. Ludzie, obywatele, konsumenci, przestraszeni pogarszającym się stanem Ziemi, czują się zbyt mali, żeby coś zmienić, żeby zaradzić temu problemowi. Zwracają oczy w stronę przywódców, czy to politycznych, czy biznesowych.

Wyzwania da Polski stanowią: 1. Niski poziom wiedzy i edukacji klimatycznej 2. Problem napięcia między działaniami indywidualnymi a zmianą systemową 3. Sceptycyzm wobec skuteczności polityki klimatycznej 4. Brak odważnych liderów i strategii transformacji w kierunku neutralności klimatycznej 5. Przewaga problemów bieżących (Covid, bezpieczeństwo) 6. Brak jasności jak zaangażować się w działanie.

Z taką diagnozą 5. października prof. dr hab. Szymon Malinowski przedstawił temat: „Klimat na Ziemi – podstawowe mechanizmy” – w przystępny sposób ekspert Nauki o klimacie odpowiedział na pytania:

Na czym polegają przepływy energii w systemie klimatycznym i jak działa bilans energetyczny atmosfery?

Co się dzieje, jeśli go zaburzymy?

Czym są funkcjonujące w systemie klimatycznym sprzężenia zwrotne i punkty krytyczne?

Od czego zależy temperatura Ziemi?

Jak węgiel krąży w przyrodzie? przepływ węgla (pierwiastka) pomiędzy poszczególnymi elementami systemu klimatycznego.

Bohater znanego filmu „Można panikować” podkreślił, że to nie jest „tylko” kryzys klimatyczny, ale kryzys planetarny. Na koniec zaprezentował następujące wnioski:

Aktualne sprzężenia między systemem ludzkim (kultur i gospodarką ) a systemem ziemskim (naturą ) nie są wystarczające dla utrzymania kryzysu klimatycznego i kryzysu bioróżnorodności pod kontrolą. Utrzymanie systemu ludzkiego w aktualnej postaci w dłuższym czasie jest niemożliwe, można wyróżnić dwa skrajne scenariusze na przyszłość:

1) pożądany – kontrolowana ale szybka zmiana systemu ludzkiego prowadząca do uwzględnienia wzajemnych zależności z systemem natury; 2) katastrofalny – dekompozycja systemu ludzkiego wskutek nieuwzględnienia uwarunkowań, jakie wynikają z praw natury i ograniczeń planetarnych.

19. października Marcin Popkiewicz nieco przekornie zatytułował swoje wystąpienie: „Kryzys klimatyczny (i nie tylko). Od depresji do wizji, albo jak wykopywać się z dziury, w której jesteśmy”.

Ekspert Nauki o klimacie zaczął od odpowiedzi na pytania:

„Najgorętsze” (nomen omen) mity dotyczące zmian klimatu.

Skąd biorą się modyfikujące klimat emisje gazów cieplarnianych i czemu ludzkość już od kilku dziesięcioleci nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać zmianie klimatu?

Jakie procesy techniczne, rolnicze i inne prowadzone przez człowieka powodują emisje poszczególnych gazów cieplarnianych?

Jak rozwój gospodarki, populacji i poprawa poziomu życia łączą się z emisjami gazów cieplarnianych?

Dlaczego emisje gazów cieplarnianych wciąż rosną?

Następnie wlał trochę optymizmu i otuchy w serca uczestników, pokazując, jak rzeczywistość przedsiębiorczych Polaków i odpowiedzialnych samorządów w zakresie mitygacji i adaptacji do zmian klimatu wyprzedza deklaracje czy decyzje polityczne.

28. października dr Aleksandra Kardaś zapoznała nas z tematem „Skutki zmian klimatu i kierunki adaptacji”. W wystąpieniu ekspertki Nauki o klimacie pojawiły się następujące wątki bardzo klarownie i przystępnie wyjaśnione:

Pogoda a klimat,

Na co przekłada się wzrost średniej temperatury,

Jak zmieniają się opady, jak wygląda wzrost poziomu morza?

Jakich problemów doświadczają miasta w dobie globalnego ocieplenia?

Podczas odpowiedzi na pytania uczestników pojawiła się spora dawka fizyki atmosfery w postaci lekkiej i zrozumiałej.

Ostatnie spotkanie odbyło się 9 listopada, kiedy to prof. dr hab. Ewa Bińczyk przybliżyła uczestnikom temat: „Język emocji, język faktów. Jak tworzyć narracje o katastrofie klimatycznej?”

Ekspertka rozwinęła wątki:

W jaki sposób debatować o klimacie, antropocenie i przyszłości planety? Dzisiaj mamy do czynienia z bojkotem marazmu antropocenu i wezwaniem do przetrwania. Od „ekowiny” – poczucia bezradności i obezwładnienia wobec naukowych faktów – trzeba przejść do „ekowerwy” – wykaraskać się z jednostkowego poczucia winy, znaleźć sposób zaangażowania w ramach swojej strefy komfortu.

Jakie narracje prowokują do działania, dają szansę na sprawczość, chronią przed „depresją klimatyczną”? Potrzebujemy zielonych narracji antyestablishmentowych połączonych z walką z nierównościami i redystrybucją bogactwa.

To narracja o współ-istnieniu, współzależnościach w świecie przyrody, do którego należymy; o symbiozie – nie rywalizacji – jako warunku rozwoju cywilizacyjnego. 

To narracja o dewzroście w zakresie produkcji i konsumpcji dóbr luksusowych, zbędnych i na dłuższą metę szkodliwych – na rzecz wzrostu w obszarach edukacji, zdrowia, relacji, wolnego czasu. To wspólne marzenie o świecie, w którym pracujemy np. 3 dni w tygodniu, mamy dostęp do tanich, energooszczędnych mieszkań, uprawiamy niskoemisyjne sporty, zbliżamy się do lokalnej natury i dbamy o nią, zdrowo się odżywiamy, spotykamy się z przyjaciółmi, mamy tzw. „quality time” dla rodziny i dla samych siebie. 

Są ku temu opracowywane narzędzia w ekonomii ekologicznej – np. opodatkowanie emisji luksusowych, uniemożliwienie dziedziczenia olbrzymich fortun, zwiększenie podatków od niszczenia środowiska, wprowadzenie podatku węglowego, zmniejszenie podatków od pracowników, zatrzymanie dotowania paliw kopalnych i przemysłowej hodowli zwierząt. 

Czy doświadczenie pandemii podsuwa nowe tryby komunikacji, pomagając wyobrazić sobie świat dotknięty planetarnym kryzysem? Pandemia jest niejako trailerem do tego, co może się zdarzyć przy podejściu „business as usual” – jeśli nie przestawimy siebie i gospodarki na zdrową dietę w zaplanowany sposób, to alternatywą jest kapitalizacja chaosu. Wskazówką może być informacja, kto stracił – również życie – a kto zarobił w czasie lockdownu.

Projekt BoMiasto realizowany był we współpracy z Programem Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanym z Funduszy EOG. Dziękujemy także naszym partnerom: Śląskiej Opinii oraz Fundacji Klub Myśli Ekologicznej.

Stowarzyszenie BoMiasto