Nie czyń poważnych szkód – jak ocenia się projekty z użyciem tej zasady?

Zasada “Nie czyń poważnych szkód”, po ang. Do No Significant Harm (DNSH) oznacza, że żadne działania finansowane ze środków unijnych nie mogą pogarszać stanu środowiska naturalnego i przyczyniać się do eskalacji kryzysu klimatycznego.

Zasada odnosi się do kryteriów oceny, które mają na celu zapewnienie, że projekt lub inwestycja nie wpłynie negatywnie na środowisko, nawet jeśli główny cel projektu nie jest bezpośrednio związany z ochroną środowiska.

Zasada DNSH stanowi fundament w ocenie projektów finansowanych z funduszy unijnych. Oceniając projekt pod kątem DNSH, nie chodzi jedynie o minimalizowanie negatywnego wpływu, ale o zapewnienie, że nie będzie on miał „znaczącego” wpływu na inne aspekty zrównoważonego rozwoju.

Zgodność z zasadą DNSH jest badana w odniesieniu do 6 celów środowiskowych. Należą do nich:

● łagodzenie zmian klimatu;

● adaptacja do zmian klimatu;

● zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;

● gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling;

● zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub ziemi;

● ochrona i odtwarzanie bioróżnorodności i ekosystemów.

Oznacza to, że projekt, który mógłby przyczynić się do poprawy jednej z tych dziedzin, nie może powodować niekontrolowanego uszczerbku w innych aspektach środowiskowych.

Jak ocenia się projekty z uwzględnieniem zasady DNSH?

Ocena projektów pod kątem DNSH jest procesem wieloaspektowym, który wymaga uwzględnienia kilku kluczowych kryteriów. W ramach oceny zwraca się uwagę na to, czy projekt wprowadza działania szkodliwe dla jakiegokolwiek z innych obszarów zrównoważonego rozwoju. Poniżej przedstawiamy główne etapy oceny:

a) Określenie celów projektu

Pierwszym krokiem w ocenie projektu jest zrozumienie jego głównego celu. Jeśli projekt koncentruje się na poprawie efektywności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych czy innych celach środowiskowych, to należy sprawdzić, czy nie powoduje on negatywnego wpływu na inne aspekty, takie jak bioróżnorodność, ekosystemy czy zasoby wodne.

b) Przeprowadzenie analizy ryzyka

Następnie przeprowadza się szczegółową analizę ryzyka, w której oceniane są potencjalne skutki uboczne projektu. To może obejmować np. ocenę wpływu budowy nowych obiektów na lokalną faunę i florę, czy możliwe zanieczyszczenie wód gruntowych. Projekt musi być oceniony w kontekście całego cyklu życia, czyli od etapu projektowania przez realizację, aż po eksploatację.

c) Porównanie wpływów na cele środowiskowe

Ocena DNSH polega także na porównaniu wpływów projektu na różne cele środowiskowe. Ważne jest, aby określić, czy projekt w sposób znaczący nie pogarsza sytuacji w obszarach, m.in. takich jak:

● Zasoby wodne (np. nadmierne wykorzystywanie wody);

● Bioróżnorodność (np. zniszczenie siedlisk);

● Jakość powietrza (np. emisje z nowych instalacji).

d) Wdrożenie działań łagodzących

Dla działań mogących potencjalnie charakteryzować się negatywnym oddziaływaniem na poszczególne cele środowiskowe beneficjenci mogą zostać zobowiązani do wprowadzenia odpowiednich działań łagodzących. Mogą to być na przykład inwestycje w technologie oczyszczania, zmniejszenie emisji, lub zastosowanie metod zarządzania wodą, które ograniczają jej zużycie lub zapobiegają zanieczyszczeniom.

e) Zastosowanie wskaźników i narzędzi oceny

W ramach oceny projektów pod kątem DNSH, wykorzystywane są różnorodne wskaźniki, które pomagają w monitorowaniu i ocenie wpływu projektu na różne aspekty środowiskowe. Wskaźniki te mogą dotyczyć m.in. poziomu emisji gazów cieplarnianych czy jakości powietrza.

Przy właściwej ocenie i stosowaniu zasady DNSH możliwe jest finansowanie projektów, które są zrównoważone nie tylko pod względem ich celu głównego, ale również w kontekście minimalizowania negatywnego wpływu na inne aspekty środowiskowe. 

Polska Zielona Sieć w ramach projektu Regionalnego Obserwatorium Procesu Transformacji 2.0 zrealizowała warsztaty edukacyjne dla interesariuszy z zasady DNSH. Szerzej o praktycznym stosowaniu zasady można przeczytać w raporcie Polskiej Zielonej Sieci i CEE Bankwatch Network.