Przełomowy wyrok w Danii ws. dostępności do wegańskich posiłków

8 lutego 2024 roku, duński sąd niższej instancji w Hjorring wydał przełomowy wyrok ws. dostępności do wegańskich posiłków. Orzeczenie podkreśla, że osoby na diecie wegańskiej mają prawo do równego traktowania i nie mogą być dyskryminowane.

Sprawa dotyczyła odmowy przygotowania wegańskiego posiłku w przedszkolu oraz odmówienia rodzicom możliwości samodzielnego dostarczania dziecku posiłku. Rodzice dziecka skontaktowali się z Vegetarian Society of Denmark w tej sprawie i poprosili o wsparcie.

Chociaż Dania zapisała się w historii jako pierwszy kraj, który przedstawił krajowy plan działania na rzecz przejścia na bardziej zrównoważony, oparty na roślinach system żywnościowy, nadal można spotkać instytucje, które nie zapewniają żadnych opcji wegańskich. 

Sąd podkreślił, że dziecko, któremu odmówiono otrzymania posiłku wegańskiego, a także odmówiono możliwości przyniesienia posiłku przygotowanego we własnym zakresie, było traktowane gorzej niż dzieci, które nie są diecie wegańskiej. Tym samym dziecko stało się ofiarą dyskryminacji pośredniej. Dyskryminacja naruszyła art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w związku z art. 9.

W ramach wyroku przyznano odszkodowanie w wysokości 1500 Euro, a gmina, w której działa przedszkole będzie zobowiązana do pokrycia kosztów prawnych i powstałych opłat.

W reakcji na wyrok władze lokalne zaakceptowały decyzję sądu, określając zaistniałą dyskryminację jako „nieporozumienie”. Aktualnie gmina nie ogłosiła, czy planuje złożyć apelację od wyroku do sądu wyższej instancji.

W Danii wciąż jest wiele miejsc, gdzie nie można przygotowywać i przynosić swojego własnego prowiantu. Należą do nich niektóre szpitale oraz domy opieki. Już 25 kwietnia 2024 roku w Danii rozpatrzona będzie kolejna sprawa – tym razem kobiety, której odmówiono wegańskiego posiłku w szpitalu w czasie ciąży.

Krajowy plan działania Danii

13 października duński rząd przedstawił plan dotyczący promowania żywności roślinnej, deklarując alokację środków w wysokości 1,25 miliarda koron duńskich (około 168 milionów Euro) na projekty mające na celu zwiększenie udziału produktów roślinnych w systemie żywnościowym.

Krajowy plan działania jest dostępny na stronie Ministerstwa Żywności, Rolnictwa i Rybołówstwa Danii (wersja w jęz. angielskim).

W kontekście zaplanowanych działań, rząd Danii zapowiedział powołanie Funduszu na rzecz Rozwoju Żywności Roślinnej, który będzie dysponować budżetem 100 milionów euro. W okresie od 2023 do 2030 roku, fundusz ma przeznaczać rocznie około 12 milionów euro na wsparcie różnych inicjatyw. Zarząd Funduszu będzie złożony z przedstawicieli i przedstawicielek sektora rolnego, świata nauki, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorstw. Głównymi celami Funduszu są: 

1. promowanie strategii „Od pola do stołu”, 
2. zwiększenie spożycia produktów roślinnych, 
3. rozwój produkcji roślinnej oraz intensyfikacja współpracy w branży roślinnej.

Dostępność do wegańskich posiłków w Polsce

W Polsce kwestia żywienia zbiorowego jest regulowana przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2016 r.Rozporządzenie to wyklucza możliwość serwowania wegańskich opcji żywieniowych ze względu na zapisy:

1. każdego dnia podawanie co najmniej dwóch porcji mleka lub produktów mlecznych;
2. podawanie co najmniej  raz w tygodniu ryb;

Badanie przeprowadzone w 2022 roku przez Green REV Institute i Koalicję Future Food 4 Climate w zakresie dostępności do wegańskich posiłków w szkołach pokazało, że 17,3% osób uczniowskich czuje się dyskryminowanych ze względu na swoją dietę i jedynie 6,5% osób ankietowanych ma możliwość zakupu ciepłego wegańskiego posiłku w swojej szkole.

Green REV Institute i Koalicja Future Food 4 Climate działają na rzecz zwiększenia dostępności do wegańskich posiłków w placówkach oświatowych od 2022 roku. Wspólnie ze stroną samorządową złożyłyśmy 13 interpelacji z 18 radnymi w różnych miastach w Polsce. Złożyłyśmy także 16 petycji obywatelskich przy współpracy z partnerami Koalicji Future Food 4 Climate. W 2023 roku wspólnie z Rodzicami dla Klimatu wypracowałyśmy propozycje zmian dotyczących żywienia w szkołach. Zmiany te zostały zawarte w senackim projekcie nowelizacji ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, ustawy o opiece nad dziećmi do lat 3, a także Prawa oświatowego (druk 912). Projekt zakładał wprowadzenie przepisów, które zobowiązują do oferowania co najmniej raz w tygodniu w szkołach, placówkach edukacyjnych, żłobkach i klubach dziecięcych posiłków wyłącznie na bazie składników roślinnych. Miał on na celu zapewnienie dostępności zrównoważonych posiłków, w tym wegetariańskich i wegańskich, dla dzieci i osób uczniowskich decydujących się na taką dietę indywidualnie lub za zgodą rodziców.

Roślinna Szkoła to program REV, który zakłada działania na kolejne lata w zakresie  postawienia w centrum transformacji edukacji i szkół, m.in. zwiększenia dostępności do zdrowych, zrównoważonych roślinnych posiłków w ramach żywienia zbiorowego. Pierwsze działania zostaną skoncentrowane na wyborach samorządowych.

Anna Spurek, Dyrektorka Wykonawcza Green REV Institute: „Instytucje publiczne, w szczególności placówki edukacyjne powinny być na froncie transformacji do systemów roślinnych. Żywność w placówkach oświatowych powinna być lokalna, zdrowa, nieprzetworzona i roślinna. Analizując jadłospisy szkolnych stołówek wiemy, że niestety dzisiaj skazujemy dzieci i osoby młode na jakościowe ubóstwo żywnościowe. Pierwszym krokiem musi być nowelizacja Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2016 r. ws. wyżywienia zbiorowego, kolejnym lokalne polityki żywnościowe oraz włączenie szkół do działań na rzecz naprawy systemu żywności.” 

Morgan Janowicz, Koordynatorka ds. Partnerstwa: “Dostęp do wegańskich posiłków nie powinien być postrzegany jako wyjątek czy przywilej, ale jako podstawowe prawo każdej osoby. To, że osoby na diecie wegańskiej wciąż muszą stawiać czoła dyskryminacji, pokazuje, że mimo postępów, wciąż wiele pozostaje do zrobienia. Wyroki takie jak ten w Hjorring, podkreślające prawo do równego traktowania osób na diecie wegańskiej, są krokiem w kierunku eliminacji dyskryminacji i promowania zrównoważonego, opartego na roślinach systemu żywnościowego. Jest to szczególnie istotne w kontekście Danii, która jako pierwszy kraj przedstawiła krajowy plan działań na rzecz takiego systemu. Mimo tych pionierskich działań, fakt, że nadal istnieją instytucje, które nie oferują opcji wegańskich, pokazuje, że droga jest jeszcze długa.”

Green REV Institute