Pomnik Historii w Zabrzu

W dniu 14 lipca 2020 roku Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej uznał za pomnik historii „Zabrze – zespół zabytkowych kopalń węgla kamiennego”, rozporządzenie w tej sprawie ukazało się w dniu 23 lipca. Tym samym kompleks kopalń zabrzańskich stał się 109 pomnikiem historii
w Polsce i jednym z sześciu w województwie śląskim. Tym zaszczytnym wyróżnieniem a zarazem najwyższą formą ochrony obejmowane są najcenniejsze obiekty zabytkowe w Polsce.

Wniosek o uznanie za pomnik historii zabrzańskich kopalń za Pomnik Historii złożyły Miasto Zabrze i Muzeum Górnictwa Węglowego w dniu 27. 06.2017

W uzasadnieniu wpisu stwierdzono m.in.: 

Zabytkowe kopalnie w Zabrzu stanowią ważne świadectwo dziejów kluczowej gałęzi przemysłu górnośląskiego. Szybko rozwijające się od końca XVIII w. górnictwo uczyniło z Górnego Śląska największe do chwili obecnej zagłębie węgla kamiennego na obszarze kraju, a ponadto stało się kamieniem milowym w procesie industrializacji i urbanizacji regionu, uchodzącego odtąd za jeden z największych i najważniejszych okręgów przemysłowych w Europie. Rejon obecnego Zabrza odegrał w tym procesie kluczową rolę, zwłaszcza w jego początkach.
W skład zespołu wchodzą trzy powiązane historycznie kompleksy ilustrujące rozwój górnictwa węgla kamiennego na Górnym Śląsku, tj. kopalnia Królowa Luiza – jedna z dwóch pierwszych (koniec XVIII w.), a zarazem najstarsza zachowana kopalnia węgla kamiennego na terenie regionu i całego kraju; Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna – najdłuższa w skali kontynentu budowla inżynieryjna związana z górnictwem węgla kamiennego o charakterze transportowo-odwadniającym, drążona od końca XVIII w.; kopalnia Guido – przykład założonej w poł. XIX w. kopalni prywatnej.
Wyjątkowe znaczenie mają podziemia Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, ukazujące m.in. sposób transportu węgla w 1. poł. XIX w., przed erą transportu drożnego i kolejowego. Sztolnia odznacza się bardzo dobrym stanem zachowania, w tym w większości autentycznymi obudowami chodników i przecinek, historycznymi śladami drążenia i eksploatacji oraz ocalałymi łodziami transportowymi.

Szczególe wartości cechują kompleksy podziemne obu zabrzańskich kopalni, będące jedynymi w skali kraju tak kompletnie zachowanymi, rozległymi i udostępnianymi zabytkowymi zespołami wyrobisk węgla kamiennego. Wchodzące w skład szybu Wilhelmina kopalni Królowa Luiza fragmenty podziemi i chodnika 510 stanowią wg obecnego stanu badań najstarsze zachowane na terenie kraju wyrobiska węgla kamiennego, natomiast udostępniane w kopalni Guido dawne poziomy wydobywcze  170 i 320, należą do najgłębiej położonych tego typu zabytkowych tras na terenie kontynentu. Integralną częścią podziemnych kompleksów w obu kopalniach są unikatowe wyrobiska oraz zachowane maszyny i ciągi technologiczne z okresu powojennego, gdy kopalnie funkcjonowały jako placówki badawcze i szkoleniowe. Wraz z zachowanym w dużej części in situ wyposażeniem oraz czynnymi jeszcze maszynami, urządzeniami i ciągami technologicznymi, a także powiązaną z nimi reprezentatywną, autentyczną zabudową naziemną, stanowi przegląd historycznych metod wydobywania węgla i urabiania go, metod likwidacji pokładu, odpompowywania wyrobisk, transportu urobku. Zabytki dokumentują ponadto zróżnicowaną funkcjonalnie strukturę typowego zakładu górniczego z 2. poł. XIX i 1. poł. XX w. oraz warunki organizacji pracy górników.
Zarządzające zabytkowymi kompleksami Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu jest depozytariuszem wartości niematerialnych górnictwa węgla kamiennego: przechowuje i dokumentuje wiedzę o historycznych technikach górniczych oraz kultywuje tradycje górnicze.   

Urząd Miasta Zabrze