Instrat – Apel o otwarty dostęp do danych z energetyki i górnictwa

Kto ma wiedzę, ten ma władzę – brzmi stara maksyma. Jak pokazują badania, dostęp do wiedzy w sektorze energetyki i górnictwa jest w Polsce bardzo ograniczony i częściowo odpłatny. Pełny i bezpłatny dostęp do wiedzy, która powinna być własnością wszystkich obywateli, posiadają jedynie monopoliści. Z tego względu Fundacja Instrat zaapelowała o otwarty dostęp do tych danych. Pod apelem podpisało się już 60 organizacji, ekspertów i liderów opinii. Transparentność w tej dziedzinie to konieczny warunek do szybkiej i skutecznej redukcji emisji w Polsce.

Fundacja Instrat – niezależny think-tank zajmujący się transformacją energetyczną i gospodarką cyfrową – z początkiem czerwca uruchomiła pierwszy polski portal energy.instrat.pl z otwartymi, całkowicie bezpłatnymi i przystępnie przedstawionymi danymi z zakresu energetyki i górnictwa. Eksperci Instratu oraz twórcy portalu, chcąc zwrócić uwagę na problem z ograniczoną dostępnością danych, zainicjowali powstanie listu otwartego w tym temacie i uzyskali dla niego szerokie poparcie. 

Postępująca cyfryzacja gospodarki, będąca częściowo efektem ubocznym pandemii koronawirusa, a także boom w energetyce rozproszonej opartej o odnawialne źródła energii to niepowtarzalna  szansa dla obywateli, aby mogli zmniejszyć rachunki za energię elektryczną, a nawet na jej wytwarzaniu zarobić. Aby jednak to nastąpiło konieczny jest zdemokratyzowany, powszechny i bezpłatny dostęp do danych z zakresu energetyki.  Wynika to nie tylko z  europejskich i unijnych regulacji, ale też konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji RP).

Pełna transparentność danych dotyczących górnictwa i energetyki to warunek konieczny dla sprawiedliwej transformacji regionów górniczych. Bez znajomości danych, niemożliwe jest ich zrozumienie, a co za tym idzie, akceptacja społeczna dla zmian, przed którymi i tak nie ma odwrotu. Niestety, obecnie pisany plan restrukturyzacji górnictwa owiany jest tajemnicą i nikt nie jest w stanie realnie zweryfikować propozycji rządu, bo tylko instytucje rządowe wiedzą w jakim stanie jest sektor górniczy.

Jak wykazują eksperci Instratu, większość informacji statystycznych w obszarach energetyki i górnictwa od ponad 20 lat jest nadal dostępna odpłatnie. Dzieje się tak pomimo finansowania badań przez rząd, który wydaje na ten cel ok. 10 milionów złotych rocznie. Za jej wykonanie odpowiadają, w ramach przetargów udzielanych w trybie “z wolnej ręki”, Agencja Rynku Energii S.A. oraz katowicki oddział Agencji Rozwoju Przemysłu i tylko przedstawiciele rządowych instytucji mają dostęp do baz danych lub publikacji, które powinny być dostępne nieodpłatnie na stronach rządowych lub Głównego Urzędu Statystycznego. Więcej na ten temat pisze Instrat w swoich rekomendacjach oraz apelu opublikowanym na portalu WysokieNapiecie.pl.

Michał Hetmański z Fundacji Instrat wskazuje, że polska administracja ma dobrą pozycję wyjściową do zmiany – Polska awansowała o dwie pozycje w tegorocznej edycji oficjalnego unijnego rankingu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI). Jedną z kategorii, gdzie wypadamy powyżej średniej unijnej, jest otwartość danych. Efektem są wieloletnie inwestycje finansowane ze środków unijnych, gdzie szereg instytucji publicznych udostępniło swoje zasoby na portalu dane.gov.pl. Niestety, resorty odpowiedzialne za nadzór nad energetyką i górnictwem nie mogą się pochwalić takim postępem jak reszta administracji – wskazuje Hetmański.

O tym, co polski rząd może zrobić aby poprawić dotychczasową pozycję w rankingu mówi współautor platformy energy.instrat.pl Paweł Czyżak – Unijne regulacje dotyczące reformy rynku energii elektrycznej oraz polityki zarządzania informacjami z sektora publicznego jasno pokazują , że dostęp do danych odblokowuje ich wartość, czyli tworzy potencjał zaistnienia nowych modeli biznesowych. W szczególności dotyczy to danych statystycznych, które powinny być dostępne powszechnie i nieodpłatnie. Polska powinna wykorzystać zdobyte doświadczenie w otwieraniu zasobów publicznych do zwiększenia transparentności energetyki i górnictwa – rekomenduje ekspert.

Pod apelem podpisali się przedstawiciele najważniejszych instytucji zajmujących się transformacją energetyczną w Polsce, w tym Forum Energii, WWF Polska, Greenpeace oraz posłowie, akademicy oraz praktycy biznesu i administracji, w tym Maciej Bando, były prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Piotr Woźny społeczny doradca Ministra Klimatu ds. wdrażania programu Czyste Powietrze.

Piotr Woźny, zanim rozpoczął prace na rzecz poprawy jakości powietrza, specjalizował się w tematyce cyfrowej. Tak komentuje publikację apelu – Popieram inicjatywę Instratu. Transformacja polskiego sektora telekomunikacyjnego to modelowy przykład tego co można osiągnąć dzięki umiejętnej liberalizacji rynku i zapewnieniu równych zasad gry dla wszystkich graczy, a nie tylko dla zasiedziałych monopolistów. Energetyka i środowisko to jeden wielki worek danych. Otwartość i równy dostęp do danych opisujących realia działania polskiej energetyki umożliwią optymalizację tak potrzebnych dzisiaj Polsce inwestycji w odnawialne, rozproszone źródła energii. To także niezwykle ważny czynnik wspierający dalszy rozwoj i powodzenie takich rządowych programów jak Mój Prąd czy Czyste Powietrze. Utransparetnienie danych dotyczących polskiej energetyki to naturalna kontynuacja działań realizowanych z powodzeniem od 2016r. przez Ministerstwo Cyfryzacji w obszarze otwierania dostępu do kolejnych silosów danych publicznych. Dostęp do tych danych wspierać będzie również administrację rządową w analizie i kształtowaniu polityk publicznych. – podsumowuje były prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W związku z powstaniem platformy, Instrat zamówił opinię prawną u niezależnych prawników z Fundacji Frank Bold, którzy opisali w jaki sposób  dotychczas wyglądał proces prowadzenia badań statystycznych w sektorze energetycznym i jakie bariery prawne stoją na przeszkodzie, aby dotychczas zgromadzone zasoby zostały uwolnione. Dokument wraz z materiałem, który posłużył do jego opracowania dostępny jest na stronie Instratu www.instrat.pl/energy-instrat-apel oraz platformie energy.instrat.pl i portalu WysokieNapiecie.pl.

Fundacja Instrat