Zespół zabudowań szybu Franciszek w całości w rękach miasta Ruda Śląska

Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. przekazała miastu Ruda Śląska w formie darowizny należące do niej tereny i obiekty zabytkowego zespołu zabudowań szybu Franciszek. Ułatwi to prowadzone działania, zmierzające do utworzenia w tym miejscu Lokalnego Centrum Tradycji, a w części budynków mieszkań komunalnych i wspomaganych.

– Do tej pory część tych nieruchomości należała do miasta, a część do SRK. Podpisany w tym tygodniu akt notarialny dotyczący darowizny porządkuje sprawy własnościowe – mówi prezydent Michał Pierończyk. – Teraz możemy skoncentrować się na utworzeniu w tym miejscu Lokalnego Centrum Tradycji oraz nadaniu części zabudowań funkcji mieszkaniowej – dodaje. Darowizna dotyczy gruntu o powierzchni prawie 11,5 tys. m² oraz znajdujących się na nim zabudowań, m.in. budynku maszyny wyciągowej, przybudówki, budynku szybu i wieży szybowej.

– SRK jako donator pogórniczych nieruchomości ma do odegrania najistotniejszą rolę w transformacji regionalnej. Przekazanie kompleksu szybu Franciszek jest przykładem współpracy naszej Spółki z gminami na rzecz odnowy poprzemysłowych terenów i ich transformacji. Będziemy przy tym dbać, by w regionie zachować pogórnicze klimaty i nie pozwolić zginąć tradycji. Kolejne przekazania już wkrótce – zapewnia Jarosław Wieszołek, prezes Spółki Restrukturyzacji Kopalń.

Lokalne Centrum Tradycji powstaje już w budynku biurowym zespołu zabudowań szybu Franciszek. – Będzie ono połączeniem elementów tzw. living museum, centrum edukacji regionalnej oraz centrum integracji międzypokoleniowej – zaznacza wiceprezydent Aleksandra Skowronek. – W obiekcie powstanie ekspozycja stała o historii dzielnicy Ruda oraz szybu Franciszek – dodaje.

Pierwszym etapem przystosowywania kompleksu do nowych funkcji jest tematyczna adaptacja wybranych pomieszczeń. Każde z nich poświęcone będzie jakiemuś elementowi dziedzictwa niematerialnego, emblematycznego dla lokalnej tradycji, nawiązującego do historii obiektu i dzielnicy. Zasoby wybrane zostały tak, aby umożliwiały nie tylko poznanie tradycji, ale także wykorzystanie zdobytych umiejętności w życiu codziennym.

Wnętrze Lokalnego Centrum Tradycji zostanie podzielone na kilka tematycznych przestrzeni. Jedną z nich będzie „izba kapelmajstra” – poświęcona tradycji muzycznej oraz śpiewaczej, która w Rudzie Śląskiej jest szczególnie bogata. W izbie przygotowana zostanie wystawa prezentująca tradycyjne instrumenty używane na Górnym Śląsku. Jednak przede wszystkim miejsce to będzie udostępniane jako sala prób dla wywodzących się z górnictwa orkiestr dętych oraz zespołów śpiewaczych popularyzujących pieśni śląskie.

Z kolei „izba śląskiego master chefa” to przestrzeń zaaranżowana na tradycyjną śląską kuchnię, w której będzie można nie tylko poznać tradycyjne sprzęty kuchenne, ale także zapomniane receptury i przepisy. W kuchni, wyposażonej zarówno w tradycyjny śląski piec kuchenny, jak i nowoczesne sprzęty, będzie można nie tylko wziąć udział w pokazach kulinarnych, ale samemu nauczyć się, jak przygotować „ślonski obiod”, „szałot”, „szpajza”, „wodzionka”, „kołocz” czy „hekele”.

Kolejna przestrzeń to „izba szycio”. W tym miejscu użytkownicy nie tylko poznają elementy stroju śląskiego i jego historię, ale także nauczą się jak wiązać „purpurkę” i „szlajfkę”, jak i kiedy nosić „korona”, jak zrobić korale, czym jest „zopaska”, „jakla” i „westa”. Tu użytkownicy nie tylko będą mogli poznać historię śląskiego stroju ludowego, ale pod okiem lokalnych mistrzyń nauczyć się robienia na drutach czy szydełkowania. Nie zabraknie też atrakcji dla najmłodszych, dla których zostanie przygotowana „izba bajtla”, czyli pokój gier i zabaw dziecięcych, w którym najmłodsi poznają stare śląskie podwórkowe i domowe gry, a także nauczą się samodzielnie wykonywać tradycyjne zabawki.

W Lokalnym Centrum Tradycji będzie można odwiedzić także „działek”, czyli zewnętrzny ogródek warzywny z możliwością przeznaczenia jego części do upraw społecznych. W ogródku sadzone i uprawiane będą rośliny związane z tradycją kulinarną robotniczego Górnego Śląska. Wyhodowane w ogródku zioła, owoce i warzywa będą wykorzystywane w warsztatach prowadzonych w „izbie master chefa”.

Planowany czas zakończenia prac to grudzień 2024 roku. Koszt budowy Lokalnego Centrum Tradycji to ponad 2,7 mln zł. 1 mln zł pochodzi z wygranej w konkursie „Nasz zabytek”, zorganizowanym przez Fundację Most The Most, natomiast reszta funduszy to dofinansowanie z budżetu Górnośląsko–Zagłębiowskiej Metropolii.

Budowa Lokalnego Centrum Tradycji to tylko część modernizacji zabudowań należących do dawnego szybu Franciszek. Pozostałe obiekty zostaną zaadaptowane na mieszkania komunalne i wspomagane. – Mieszkania wspomagane stanowią szansę na integrację mieszkańców z niepełnosprawnościami. Projekt da możliwość utworzenia takiej przestrzeni, gdzie osoby te swobodnie będą się mogły przemieszczać. Powstaną tu miejsca spotkań, odpoczynku i rekreacji, dodatkowo siłownia, a wokół skwery i teren urządzonej małej architektury – precyzuje wiceprezydent Aleksandra Skowronek.

Miasto będzie wnioskować o fundusze na budowę mieszkań wspomaganych w kwocie ponad 13 mln zł w ramach Zintegrowanych Funduszy Terytorialnych. Wkład własny miasta Ruda Śląska dla tej inwestycji ma wynieść prawie 2,5 mln zł. Z kolei budowa mieszkań komunalnych pochłonie ponad 9,4 mln zł, z czego 8 mln zł pochodzi z 8. edycji Rządowego Funduszu Polski Ład: Programu Inwestycji Strategicznych, a 1,4 mln zł z wkładu własnego miasta.

Szyb Franciszek został wydrążony w 1857 r. jako szyb wydobywczy i przez przeszło pół wieku pełnił tę funkcję. Poza nim do zespołu zabudowań należą budynki nadszybia, kotłowni, straży pożarnej, administracji, rozdzielni oraz stacji ratowniczej. Większość zabudowań powstała w drugiej połowie XIX w., a reszta na początku XX w. Do dziś stanowią jeden z najpiękniejszych i najstarszych zabytków przemysłowych na terenie miasta. Od 1984 r. szyb Franciszek figuruje w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

– Obiekty wchodzące w skład szybu Franciszek posiadają wyróżniające cechy artystyczne – piękne detale architektury, czytelny układ założenia, zachowaną oryginalną tkankę budowlaną – wymienia dr inż. arch. Łukasz Urbańczyk, Miejski Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej. –To materialna pamiątka historii górnictwa oraz związanej z nim kultury robotniczej i jednocześnie pozostałość po pierwszej kopalni węgla kamiennego na tym terenie – kopalni „Brandenburg” –dodaje.

Nie zachowały się dane dotyczące autora pierwszych powstałych obiektów ma terenie szybu Franciszek. Od 1907 roku kolejne zabudowania były projektowane przez Hansa von Poellnitz, architekta i kierownika zarządu budów w koncernie Ballestremów. – Nie zachowały się też wszystkie budynki tworzące zespół zabudowy, ale do dziś można podziwiać usytuowaną w środkowej części kompleksu 22-metrową, dwupodziałową wieżę wyciągową, budynek nadszybia oraz wieżę wieńczącą budynek straży pożarnej z ceglanymi, ozdobnymi elewacjami – podkreśla dr inż. arch. Łukasz Urbańczyk.

Kopalnia „Brandenburg” zaczęła funkcjonować w 1770 roku, ale nadanie pola do eksploatacji nastąpiło już w 1752 roku. Była ona więc najstarszą kopalnią na Górnym Śląsku. W drugiej połowie XIX w. Franciszek był jednym z trzech jej głównych szybów wydobywczych.

Urząd Miasta Ruda Śląska