Dekarbonizacja nie musi oznaczać zwolnień

Naturalne odejścia na emeryturę i ograniczenie napływu nowych pracowników to łagodna i pożądana forma sprawiedliwej transformacji, która pomoże uniknąć drastycznych cięć w zatrudnieniu. Aby jednak do tego doszło, potrzebna jest decyzja polityczna, wskazująca konkretną datę odejścia od węgla kamiennego. To główne wnioski pierwszych analiz zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego w Zagłębiu Górnośląskim, opracowanych przez ekspertów Instytutu Badań Strukturalnych (IBS).

Przyjęcie ogólnoeuropejskiego celu odejścia od węgla w energetyce do 2050 r. (neutralność klimatyczna), spowoduje zmiany zatrudnienia w polskim górnictwie. Pełne dane statystyczne o tym sektorze wciąż nie są powszechnie dostępne. W debacie publicznej brakuje szczegółowych analiz zatrudnienia w górnictwie, które ułatwiłyby zaplanowanie drogi do neutralności klimatycznej oraz włączyłoby nowych interesariuszy w dyskusję o przyszłości branży. Wstępna analiza ekspertów IBS – Piotra Lewandowskiego, Jakuba Sokołowskiego, Jana Frankowskiego, Joanny Mazurkiewicz i Marka Antosiewicza – częściowo zapełnia tę lukę. Autorzy dokonali prognoz przyszłej struktury zatrudnienia w oparciu o dostępne scenariusze dekarbonizacji energetyki w Polsce. Eksperci opracowali cztery scenariusze zmiany zatrudnienia w przyszłości. W scenariuszu dojścia do neutralności klimatycznej, poza naturalnymi odejściami z sektora, kluczowy jest monitoring liczby osób uzyskujących kwalifikacje górnicze. Dzięki temu stopniowa dekarbonizacja energetyki nie doprowadzi do gwałtownej redukcji zatrudnienia oraz powstawania luk kompetencyjnych w sektorze.

Sprawiedliwa transformacja to dążenie do celu neutralności klimatycznej z zapewnieniem ochrony i godnych warunków życia wspólnot dotkniętych konsekwencjami restrukturyzacji. Sprawiedliwa transformacja powinna dotyczyć wszystkich pracujących w górnictwie, z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb oraz możliwości zawodowych.

Zagłębie Górnośląskie to największy pod względem zatrudnienia region węglowy w Unii Europejskiej. W 2018 roku sektor górnictwa węgla kamiennego zatrudniał tam 78 tysięcy osób w 8 spółkach górniczych. Debata publiczna koncentruje się na pracownikach dołowych w kopalniach, ale co piąta osoba zatrudniona w górnictwie pracuje na powierzchni. Proces sprawiedliwej transformacji powinien dotyczyć także tej grupy – w tym kobiet, które stanowią ok. 10% zatrudnionych w branży. Wstępna analiza wskazuje, że kobiety i mężczyźni pracujący w górnictwie różnią się od siebie średnim wiekiem, przez co będą wymagać dedykowanych polityk wsparcia. Z punktu widzenia możliwości ewentualnej relokacji części kadr, lokalizacja zakładów oraz struktura zatrudnienia są korzystne.
Kopalnie w Zagłębiu Górnośląskim są położone blisko siebie, a zatrudnienie w górnictwie ma istotne znaczenie szczególnie w dwóch powiatach – bieruńsko-lędzińskim (42%) i Jastrzębiu-Zdrój (33%). W dużych ośrodkach przemysłowo-usługowych z czynnymi kopalniami (Katowice, Gliwice i Zabrze) udział zatrudnionych w górnictwie wśród wszystkich pracujących nie przekracza 5%. W kopalniach, zakładach przemysłowych oraz jednostkach administracyjnych, które znajdują się w centralnie położonej i najlepiej skomunikowanej części regionu, najwięcej osób osiągnęło lub osiągnie w najbliższym czasie wiek emerytalny. Sprzyja to ewentualnej relokacji górników z mniej perspektywicznych kopalń.

Potrzebujemy decyzji politycznej wskazującej rok odejścia od wykorzystania węgla kamiennego w energetyce, żeby podjąć dalsze kroki planowania sprawiedliwej transformacji energetycznej w województwie śląskim. „Wskazanie roku odejścia od węgla w energetyce pozwoli odpowiednio zaplanować proces sprawiedliwej transformacji opartej na naturalnych odejściach na emeryturę i relokacji pracowników pomiędzy kopalniami. Pracownicy górnictwa nie mogą planować przyszłości zawodowej bez jednoznacznej decyzji o dacie rezygnacji z wykorzystania węgla kamiennego w energetyce. Brak klarownego planu osiągnięcia neutralności klimatycznej może skutkować nagłymi i kosztownymi społecznie oraz finansowo decyzjami politycznymi, które zaprzeczają idei sprawiedliwej transformacji.” – twierdzi Jakub Sokołowski, ekspert IBS.

Wstępna analiza zatrudnienia w górnictwie w Zagłębiu Górnośląskim:
https://ibs.org.pl/publications/neutralnosc-klimatyczna-2050-a-rynek-pracy-na-gornym-slasku/

Instytut Badań Strukturalnych