Dochód minimalny: potrzeba skuteczniejszego wsparcia, aby zwalczać ubóstwo i promować zatrudnienie

Komisja wzywa państwa członkowskie do unowocześnienia systemów dochodu minimalnego w ramach bieżącego zobowiązania do ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego w Europie. We wniosku dotyczącym zalecenia Rady w sprawie odpowiedniego dochodu minimalnego zapewniającego aktywne włączenie określono sposób, w jaki państwa członkowskie mogą zmodernizować swoje systemy dochodu minimalnego, aby zwiększyć ich skuteczność i wydźwignąć ludzi z ubóstwa, a jednocześnie promować integrację na rynku pracy osób zdolnych do jej podjęcia.

Dochód minimalny to płatności gotówkowe przekazywane potrzebującym ich gospodarstwom domowym, aby pomóc im zniwelować lukę do pewnego poziomu dochodów, aby były w stanie opłacić rachunki i prowadzić godne życie. Płatności te są szczególnie ważne w czasach pogorszenia koniunktury gospodarczej, gdy pomagają najbardziej potrzebującym załagodzić spadek dochodów i przyczyniają się do trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Są one na ogół uzupełniane świadczeniami rzeczowymi zapewniającymi dostęp do usług oraz ukierunkowanymi zachętami do wejścia na rynek pracy. Dzięki temu systemy dochodu minimalnego nie są pasywnym narzędziem, lecz stanowią punkt wyjścia do poprawy integracji społecznej i perspektyw zatrudnienia. Dobrze zaprojektowane systemy dochodu minimalnego zapewniają równowagę między ograniczaniem ubóstwa i zachęcaniem do pracy a utrzymaniem zrównoważonego budżetu.

W ramach dochodu minimalnego i siatek bezpieczeństwa socjalnego należy zapewnić zachęty i wsparcie wystarczające do ponownej integracji na rynku pracy beneficjentów do niej zdolnych. Solidny system bezpieczeństwa socjalnego może również przyczynić się do pełnego wykorzystania potencjału transformacji ekologicznej i cyfrowej poprzez wspieranie zmian na rynku pracy i aktywnego uczestnictwa w nim osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.

Społeczne i gospodarcze korzyści płynące z odpowiednich i ukierunkowanych siatek bezpieczeństwa socjalnego zyskały jeszcze na znaczeniu w czasie obowiązywania obostrzeń związanych z pandemią COVID-19. Odpowiedni dochód minimalny ma również ogromne znaczenie w obecnym kontekście inflacji i rosnących cen energii w następstwie rosyjskiej inwazji na Ukrainę, ponieważ umożliwia ukierunkowanie wsparcia dochodów w taki sposób, aby przede wszystkim pomóc grupom szczególnie wrażliwym.

Wniosek pomoże osiągnąć unijny cel społeczny na 2030 r. polegający na obniżeniu liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o co najmniej 15 mln, określony w planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych. Pomoże również państwom członkowskim w osiągnięciu celu, zgodnie z którym co najmniej 78 % ludności w wieku 20–64 lat powinno mieć zatrudnienie.

Valdis Dombrovskis, wiceprzewodniczący wykonawczy do spraw gospodarki służącej ludziom, powiedział: Systemy ochrony socjalnej przyczyniają się do zmniejszenia nierówności i różnic społecznych. Zapewniają godne życie osobom, które nie mogą pracować, oraz zachęcają osoby zdolne do pracy, by do niej wróciły. W czasach, gdy wiele osób ledwo wiąże koniec z końcem, tej jesieni ważne będzie, aby państwa członkowskie zmodernizowały swoje siatki bezpieczeństwa socjalnego zgodnie z podejściem aktywnego włączenia, aby pomóc najbardziej potrzebującym. W ten sposób możemy walczyć z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz pomóc większej liczbie osób w znalezieniu pracy w tym trudnym czasie.

Nicolas Schmit, komisarz do spraw miejsc pracy i praw socjalnych, skomentował: Obecnie ponad jedna piąta mieszkańców UE jest zagrożona ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Systemy dochodu minimalnego istnieją we wszystkich państwach członkowskich, ale ich analiza pokazuje, że nie zawsze są odpowiednie, docierają do wszystkich potrzebujących i motywują ich do powrotu na rynek pracy. W kontekście rosnących kosztów utrzymania i coraz większej niepewności musimy zadbać o to, by nasze siatki bezpieczeństwa podołały tym zadaniom. Powinniśmy skupić się zwłaszcza na pomocy młodym ludziom w powrocie do pracy, również przy wykorzystaniu wsparcia dochodów, aby nie wpadli oni w błędne koło wykluczenia.

Odpowiednio zaprojektowane siatki bezpieczeństwa socjalnego pomogą osobom w potrzebie.

Chociaż instytucja dochodu minimalnego istnieje we wszystkich państwach członkowskich, występują znaczne różnice w zakresie jej adekwatności, zasięgu oraz skuteczność we wspieraniu potrzebujących.

Wniosek w sprawie zalecenia Rady zawiera jasne wytyczne dla państw członkowskich dotyczące sposobu zapewnienia skuteczności ich systemów dochodu minimalnego w walce z ubóstwem i w promowaniu aktywnego włączenia społecznego i na rynku pracy.

Zaleca się państwom członkowskim podjęcie następujących działań:

• Zwiększenie adekwatności wsparcia dochodów:

• Określenie poziomu wsparcia dochodów w oparciu o przejrzyste i solidne metody.
• Zapewnienie, by wsparcie dochodów stanowiło zachętę do podjęcia pracy, jak również stopniowo odzwierciedlało szereg kryteriów adekwatności. Najpóźniej do końca 2030 r. państwa członkowskie powinny osiągnąć odpowiedni poziom wsparcia dochodów, przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności finansów publicznych.
• Dokonywanie corocznego przeglądu i w razie potrzeby dostosowywanie poziomu wsparcia dochodów.
• Zwiększenie zasięgu i wykorzystania dochodu minimalnego:

• Kryteria kwalifikowalności powinny być przejrzyste i niedyskryminujące. Na przykład, aby promować równouprawnienie płci i niezależność ekonomiczną – zwłaszcza kobiet i młodych dorosłych – państwa członkowskie powinny ułatwiać otrzymywanie wsparcia dochodów na osobę, a nie na gospodarstwo domowe, bez konieczności zwiększania ogólnego poziomu świadczeń na gospodarstwo domowe. Ponadto należy wprowadzić dodatkowe środki, aby zapewnić, że z dochodu minimalnego będą korzystały gospodarstwa domowe osób samotnie wychowujących dzieci, które stanowią głównie kobiety.
• Procedury składania wniosków powinny być łatwo dostępne, uproszczone i uzupełnione informacjami przyjaznymi dla użytkownika.
• Decyzje w sprawie wniosku o dochód minimalny powinny być wydawane w terminie 30 dni od jego złożenia, z możliwością ponownego rozpatrzenia.
• Systemy dochodu minimalnego powinny umożliwiać reakcję na kryzysy społeczno-gospodarcze, na przykład poprzez wprowadzenie dodatkowej elastyczności w zakresie kwalifikowalności.
• Zwiększenie dostępu do rynków pracy sprzyjających włączeniu społecznemu:

• Środki aktywizujące powinny zapewniać wystarczające zachęty do (ponownego) wejścia na rynek pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pomocy młodym dorosłym.
• Systemy dochodu minimalnego powinny pomagać w znalezieniu i utrzymaniu pracy, na przykład poprzez kształcenie i szkolenie włączające, a także mentoring oraz wsparcie w trakcie praktyk zawodowych i po ich odbyciu.  
• Powinna istnieć możliwość łączenia wsparcia dochodów z zarobkami z pracy krótkoterminowej, na przykład w ramach okresu próbnego lub stażu.
• Zwiększenie dostępu do usług wspomagających i podstawowych:

• Beneficjenci powinni mieć skuteczny dostęp do wysokiej jakości usług wspierających, takich jak opieka (zdrowotna), szkolenia i kształcenie. Potrzebujący powinni mieć dostęp do usług w zakresie włączenia społecznego, takich jak doradztwo i coaching.
•  Beneficjenci powinni mieć ponadto stały faktyczny dostęp do podstawowych usług, takich jak energia.
• Propagowanie wsparcia zindywidualizowanego:

• Państwa członkowskie powinny przeprowadzać indywidualną, wielowymiarową ocenę potrzeb, aby zidentyfikować bariery w zakresie włączenia społecznego lub zatrudnienia napotykane przez beneficjentów oraz formy wsparcia niezbędne do usunięcia tych barier.
• Na tej podstawie, nie później niż trzy miesiące od uzyskania dochodu minimalnego, beneficjenci powinni otrzymać plan włączenia określający wspólne cele, harmonogram oraz pakiet wsparcia dostosowany do potrzeb i umożliwiający realizację określonych celów.
• Zwiększenie skuteczności zarządzania siatkami bezpieczeństwa socjalnego na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym, a także skuteczności mechanizmów monitorowania i raportowania.

Dostępne są fundusze unijne wspierające państwa członkowskie w ulepszaniu ich systemów dochodu minimalnego i infrastruktury społecznej poprzez reformy i inwestycje.

Lepsze oceny skutków sprawiedliwej polityki

Komisja przedstawia także komunikat w sprawie lepszej oceny efektu dystrybucyjnego reform wprowadzanych przez państwa członkowskie. Zawiera on wytyczne dotyczące lepszego, przejrzystego ukierunkowania polityki przy jednoczesnym zapewnieniu, że przyczyni się ona do niwelowania istniejących nierówności, oraz przy uwzględnieniu jej wpływu na różne obszary geograficzne i grupy społeczne, takie jak kobiety, dzieci i gospodarstwa domowe o niskich dochodach. Wytyczne zawarte w komunikacie dotyczą obszarów polityki, narzędzi, wskaźników, harmonogramu, danych i rozpowszechniania oceny. Przedstawione wytyczne będą miały znaczenie dla państw członkowskich także przy opracowywaniu systemów dochodu minimalnego.

Dalsze działania

Państwa członkowskie omówią wniosek Komisji dotyczący zalecenia Rady w sprawie odpowiedniego dochodu minimalnego zapewniającego aktywne włączenie z myślą o przyjęciu go przez Radę. W następstwie przyjęcia wniosku państwa członkowskie powinny co trzy lata składać Komisji sprawozdania z postępów w jego wdrażaniu. Komisja będzie też monitorować postępy we wdrażaniu tego zalecenia w kontekście europejskiego semestru. Proponowany instrument – zalecenie Rady – daje państwom członkowskim wystarczającą swobodę, aby mogły określić najlepszy sposób osiągnięcia celów inicjatywy z uwzględnieniem uwarunkowań krajowych.

Komisja Europejska