REPowerEU – kluczowa rola pomp ciepła w redukcji zależności od paliw z Rosji. Rekomendacje działań europejskiej branży

Rola pomp ciepła w redukowaniu zależności od paliw z Rosji jeszcze nigdy nie była tak mocno i wprost podkreślana jak obecnie w działaniach Komisji Europejskiej jak i wielu państw UE. Również w Polsce dostrzeżono ogromny potencjał tej technologii w kontekście budowania bezpieczeństwa energetycznego, walki ze smogiem oraz dekarbonizacji sektora budynków. Można mieć nadzieje, że rola pomp ciepła w ogrzewaniu budynków zostanie też odpowiednio uwzględniona w nowelizacji Polityki Energetycznej Polski 2040.

W niniejszym dokumencie PORT PC, będąca członkiem Europejskiej Organizacji Pomp Ciepła (EHPA), przybliża jakie działania pozwolą maksymalizować korzyści płynące z technologii pomp ciepła. Poniższe zestawienie konkretnych rekomendacji skierowane jest to decydentów odpowiadających za działania na poziomie UE a także na poziomie krajowym. W przypadku Polski mogą posłużyć do wypracowania stanowiska rządu oraz polskich posłów do Parlamentu Europejskiego wobec propozycji w ramach REPowerEU, które będą przedstawiane i negocjowane od maja br. Ponadto pokazujemy jakie są potrzeby w zakresie polskiejlegislacji, przygotowania i wdrażania programów wsparcia i finansowania inwestycji na naszym szczeblu krajowym z udziałem m.in. Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwa Rozwoju i Gospodarki, NFOŚiGW, czy NCBR. 

REPowerEU proponuje ambitny cel uniezależnienia Europy od rosyjskiego gazu. Obejmuje on przyspieszony cel zainstalowania 10 milionów pomp ciepła do roku 2026, mający na celu podwojenie wskaźnika instalacji, oraz łącznie 30 milionów nowo zainstalowanych pomp ciepła (centralnego ogrzewania wodnego) do roku 2030/31. Ekstrapolując to na wszystkie technologie pomp ciepła, niezbędne do przejścia na odnawialne i efektywne ogrzewanie i chłodzenie, dałoby to ponad 18 milionów pomp ciepła do 2026 roku i 53 miliony pomp ciepła do 2031 roku.

Wpływ zastosowania pomp ciepła na zmniejszenie zapotrzebowania na gaz ziemny można uprościć w następujący sposób:

• milion wdrożonych pomp ciepła do ogrzewania budynkówzmniejsza zapotrzebowanie na gaz o ok. 1,1-1,5 mld m3 (w przypadku instalacji w nowych budynkach jednorodzinnych) oraz o ok. 2-2,5 mld m3 (w przypadku wymiany kotłów w istniejących budynkach).

• milion wdrożonych pomp ciepła do podgrzewania wody użytkowej zastępuje zapotrzebowanie na ok. 0,3-0,4 mld m3 gazu.

• przemysłowe pompy ciepła o dużym zapotrzebowaniu na ciepło zwielokrotniają ten efekt. Pompa ciepła o mocy 50 MW przynosi takie same korzyści jak 2 500-5 000 mniejszych pomp, w zależności od tego, czy jest wykorzystywana do dostarczania ciepła do nowych czy starych budynków.

Wymaga to podjęcia bezprecedensowych działań, ponieważ osiągnięcie tych celów obejmie cały łańcuch wartości w sektorze ciepła, od badań i rozwoju, przez produkcję, po planowanie, instalację i serwisowanie.

Przedstawiciele branży są przekonani, że poziom ambicji przedstawiony w REPowerEU jest możliwy do osiągnięcia. By to uczynić należy podjąć działania w celu ukształtowania środków politycznych i rynkowych, które generują popyt, prowadzą do zwiększenia zdolności produkcyjnych i instalacyjnych oraz wyzwalają innowacje.

Jakie środki o krótkoterminowym wpływie na rynek należy podjąć?

1. Konieczne jest jasne komunikowanie kluczowej roli technologii pomp ciepła w obliczu nowych wyzwań geopolitycznych, energetycznych i klimatycznych zdefiniowanych w REPowerEU. Ważne by przedstawicieli wysokiego szczebla administracji unijnej i krajowej wspieralina wydarzenia związane z promocją rozwoju pomp ciepła. Dotyczy to także informowania na temat przepisów prawnych, które pomagają promować pompy ciepła (np. taksonomia, wytyczne dotyczące pomocy państwa, cel OZE w budynkach).

2. Ważne jest obniżenie kosztów ponoszonych przez użytkowników końcowych (zarówno mieszkaniowych, jak i przemysłowych), można to osiągnąć poprzez:

– obniżenie podatku VAT od instalacji i zużytej energii elektrycznej do 0% w ciągu najbliższych 5 lat

• Rola dla KE: przekazanie informacji o niedawnej decyzji w sprawie dyrektywy VAT i zapewnienie, że jest ona zrozumiała jako mająca zastosowanie do instalacji pomp ciepła. Osiągnięcie w 2022 r. porozumienia w sprawie dyrektywy VAT, w którym wzywa się do zaprzestania stosowania obniżonych stawek na urządzenia wykorzystujące paliwa kopalne do roku 2030.

• Rola dla państw członkowskich: wdrożenie obniżonej stawki VAT na ekologiczny system ogrzewania i chłodzenia.o wdrażanie programów wsparcia w zakresie ogrzewania i renowacji w ramach SCF i programów krajowych, w tym tworzenie punktów kompleksowej obsługi

• Rola dla KE: zapewnienie przejrzystości, kompilacja najlepszych praktyk, stworzenie „Wytycznych dotyczących ustanawiania pojedynczych punktów kontaktowych”.

• Rola dla państw członkowskich: nadanie priorytetu sektorowi ogrzewania i chłodzenia w krajowych działaniach na rzecz renowacji budynków, a także wymiany urządzeń grzewczych na pompy ciepła.

– Przywrócenie równowagi pomiędzy opodatkowaniem i opłatami od energii elektrycznej w celu zachęcenia do elektryfikacji

• Rola dla KE: sfinalizowanie ambitnego wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie opodatkowania energii elektrycznej (ETD), która promuje elektryfikację sektorów ciepła i chłodu w oparciu o czystą energie elektryczną.

• Rola dla państw członkowskich: wsparcie ambitnej dyrektywy w sprawie opodatkowania energii elektrycznej i jak najszybsze jej wdrożenie.o Zachęcanie państw członkowskich do tworzenia programów dotacji w oparciu o zmienione wytyczne dotyczące pomocy państwa oraz do kierowania ich do gospodarstw domowych o niskich dochodach.

• Rola dla KE: upewnienie się, że kwalifikowalność pomp ciepła jest zrozumiała. Zebranie najlepszych praktyk w zakresie skutecznych dotacji (przykłady z Włoch, Danii, Niemiec). Podkreślenie dużego wpływu programów dotacji, w których ciężar kosztów inwestycji jest zdejmowany z gospodarstw domowych o niskich dochodach (jak ma to miejsce we Włoszech w przypadku premii super eco).

• Rola dla państw członkowskich: wdrożenie programów dotacji, które zdejmują
z gospodarstw domowych o niskich dochodach kosztówmodernizacji źródeł ciepła. W przypadku Polski szczególne znaczenie ma efektywne wdrożenie i realizacja programów takich jak „Moje ciepło” oraz „Czyste powietrze”.o Mobilizowanie państw członkowskich by w pełni transponowały Dyrektywę w sprawie zasad kształtowania rynku energii elektrycznej, co ostatecznie umożliwi odbiorcom końcowym skorzystanie z nowych modeli biznesowych opartych na elastyczności.

• Rola dla KE: zwrócenie się do tych państw członkowskich, które nie dokonały jeszcze pełnej transpozycji w/w dyrektywy.

• Rola dla państw członkowskich: pełna transpozycja w/w dyrektywy oraz informowanie społeczeństwa o korzyściach płynących z wykorzystania elastyczności, w tym elastyczności termicznej oferowanej przez pompę ciepła.

– Należy nalegać na objęcie emisji z budynków systememhandlu uprawnieniami tzw. ETS2 a także szybkie uruchomienie Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK)dla wsparcia finansowania dekarbonizacji budynków w celu internalizacji zewnętrznych efektów wynikających z wykorzystania paliw kopalnych

• Rola dla KE: informowanie o znaczeniu ETS2 i SFK dla dekarbonizacji budynków i ogrzewania.

• Rola dla państw członkowskich: wspieranie systemu ETS2 i SFK w ramach procedury współdecyzji i wezwanie do szybkiego jej wdrożenia.

3. Ułatwienie finansowania inwestycji zarówno w pompy ciepła, jak i w infrastrukturę poprzez:

– Ustanowienie ogólnounijnego kredytu na renowację przeznaczonego dla budownictwa mieszkaniowego o niskich dochodach (2 najniższe decyle) z odsetkami w wysokości 30% przez 30 lat.o Obciążenie dużych projektów (inwestycje fabryczne lub infrastrukturalne) ryzykiem poprzez ogólnounijne ramy ograniczania ryzyka finansowego do 2023 r. finansowych w całej UE do 2023 r. Powinno to pobudzić kapitał prywatny do inwestowania w duże projekty związane z ogrzewaniem i chłodzeniem z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.

– Zapewnienie prawidłowego wdrożenia unijnej taksonomii, m.in. w zakresie zasad kompasu taksonomii (compassrules), które wspierają wdrażanie wszystkich technologii przyczyniających się do realizacji unijnych celów OZE, a więc wszystkich pomp ciepła wprowadzanych na rynek (–> np. brak wyłączeń ze względu na użycie czynnika chłodniczego). Dokładna interpretacja przepisów taksonomii UE (szczegółowo opisanych w aktachdelegowanych) dotyczących pomp ciepła są dostępne tutaj

4. Stworzenie ekosystemu przemysłowego dla pomp ciepła

• Rola dla KE: Dyrektoriat Generalny ds. Przemysłu (DG GROW) powinien wspierać tworzenie ekosystemu przemysłowego, który może służyć jako akcelerator rozwoju łańcucha wartości pomp ciepła, zapewniając gotowość do szybkiego wdrożenia B+R, komponentów i umiejętności.

5. Rozwiązywanie problemów związanych z kompetencjami

• Rola dla KE: oprócz Paktu4Skills, programu Erasmus+ i innych inicjatyw, należy dopilnować, aby wszystkie państwa członkowskie wspólnie pracowały nad zapewnieniem programów szkoleniowych i edukacyjnych w zakresie ogrzewania, chłodzenia i PV (tj. technologii elektryfikacji budynków) w ramach szczytu RESkillsEU.

• Rola dla państw członkowskich: zachęcanie do przekwalifikowania się obecnych instalatorów systemów grzewczych poprzez inteligentne zachęty finansowe (dotacje wypłacane w zależności od liczby zainstalowanych pomp ciepła); zachęcanie do zmiany przepisów dotyczących szkolenia zawodowego, wprowadzenie „instalatora odnawialnych źródeł ciepła” oraz nowej kategorii „montera” (można go zdobyć w wyniku ograniczonego, bardzo specjalistycznego szkolenia) w celu zwiększenia wydajności instalatorów.6. 

Zastosowania przemysłowe

– Program modernizacji istniejących agregatów chłodniczych: „jeśli potrzebujesz chłodzenia, ciepło dostajesz za darmo” – zachęcanie do rozbudowy istniejących urządzeń chłodniczych o dodatkowe wymienniki ciepła i pompy ciepła w celu wykorzystania energii, która w przeciwnym razie byłaby marnowana.

Przyspieszenie działań w ramach aktualnie rozpatrywanych aktów prawnych

W przypadku szeregu aktów prawnych, które są obecnie negocjowane w ramach procedury wspólnej decyzji, komunikat REPowerEU powinien zostać potraktowany jako wskazówka do przyspieszenia konkretnych działań, przyspieszając ich działanie z okresu średnio- do krótkoterminowego, co pozwoli na wcześniejsze osiągnięcie pozytywnego wpływu na rynek poprzez przyspieszone wdrażanie pomp ciepła. 

Przyspieszenie realizacji unijnych celów będzie wymagało bardziej ambitnych działań na poziomie państw członkowskich. O ile wpływ działań wymienionych poniżej jest bezsporny, to decyzja o tym o ile można przyspieszyć poszczególne cele i środki, należy do decyzji o charakterze politycznym.

W poniższym zestawieniu wskazujemy działania, które powinny być podjęte w odniesieniu do negocjowanego pakietu „Fit for 55”, w szczególności: rewizji dyrektywy OZE (RED III), rewizji dyrektywy o efektywności energetycznej (EED), rewizji dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynków (EPBD). Ponadto rewizji dyrektywy Ekoprojektu oraz rozporządzenia w sprawie F-gazów.

Istotne dziania w zakresie zmian prawa unijnego:

1. Rozporządzenie w sprawie F-gazów: priorytetowe traktowanie dostaw czynników chłodniczych do pomp ciepła, unikanie zakazów i ograniczonej dostępności gazów fluorowanych, które ograniczyłyby stosowanie pomp ciepła.

2. Dyrektywa RED III Art. 3: Zwiększenie celu w zakresie odnawialnych źródeł energii na 2030 r., wprowadzenie ścieżki z pośrednimi poziomami docelowymi.

3. Dyrektywa RED III, Art. 15: Przyspieszenie celu dotyczącego odnawialnych źródeł energii w budynkach (49%).

4. Dyrektywa RED III, Art. 23: Zwiększenie celu dotyczącego energii odnawialnej w ciepłownictwie i chłodnictwie, aby był zgodny z celami ogłoszonymi w komunikacie REPowerEU, określenie tego celu obowiązkowym.

5. Dyrektywa EED Artykuły 50, 54, 123 i Załącznik I g, h: przesunięcie na 2023 r. terminu, w którym bezpośrednie spalanie paliw kopalnych nie będzie kwalifikować się do oszczędności energii w ramach obowiązku oszczędności energii.

6. Dyrektywa EPBD (nowelizacja) art. 15(10): przyspieszenie terminu zakazu by państwa członkowskie nie mogły stosować zachęt finansowych do instalowania kotłów zasilanych paliwami kopalnymi.

7. Dyrektywa EPBD (nowelizacja): ogólne – ustalenie wcześniejszego niż zaproponowany rok 2050 jako cel dotyczący budynków o zerowej emisji dla wszystkich budynków w UE i zapewnienie, by definicja budynku zeroemisyjnego w pełni uwolniła potencjał pomp ciepła.

8. Dyrektywa EPBD (nowelizacja): art. 2: ponowne wprowadzenie (przywrócenie) definicji pomp ciepła, aby podkreślić ich znaczenie w transformacji energetycznej zgodnie z komunikatem REPowerEU.

9. Dyrektywa Ekoprojektu: Przegląd rozporządzeń Lot 1 dotyczących ogrzewaczy pomieszczeń: zwiększenie minimalnych wymagań w zakresie efektywności dla hybrydowych do 125% w ramach drugiego poziomu w bardzo bliskiej przyszłości.

10. Dyrektywa Ekoprojektu: Przegląd Lot 1 dotyczącej ogrzewaczy pomieszczeń: odroczenie wprowadzenia metody kompensacji, która kompensacji, która nie nadaje się do krótkoterminowego wprowadzenia.

11. Dyrektywa Ekoprojektu: Przegląd Lot 2 dotyczącej ogrzewaczy wody: ograniczenie temperatury szczytowej c.w.u. do nie więcej niż 50°C przy obecnym profilu obciążenia.

12. Etykietowanie energetyczne: jak najszybsza zmiana skali etykiety energetycznej i zapewnienie, że klasy efektywności energetycznej były wystarczająco szerokie, aby umożliwić rozróżnienie technologii pomp ciepła.

Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła „PORT PC”