Posiedzenie o ubóstwie żywnościowym – ilościowym i jakościowym. Czyli o dostępie do zdrowej żywności jako opcji domyślnej

Green REV Institute podczas posiedzenia Podkomisji stałej w Sejmie poruszył kwestię ubóstwa żywnościowego, zarówno ilościowego jak i jakościowego i zaapelował o dostęp do zdrowej, zrównoważonej żywności.

8 maja 2024 roku Green REV Institute, inicjator Koalicji Future Food 4 Climate, która działa na rzecz transformacji systemu żywnościowego, uczestniczył w posiedzeniu Podkomisji stałej ds. bezpieczeństwa żywności, eliminowania nieuczciwych praktyk w obrocie żywnością oraz sprzedaży bezpośredniej i handlu detalicznego produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych. W dyskusji uczestniczyły także osoby eksperckie Iwona Kibil, dietetyczka i członkini Rady Eksperckiej Green REV Institute oraz Dyrektorka Katarzyna Lipka-Szostak i dr. Marta Czapnik-Jurak z Federacji Polskich Banków Żywności.

Morgan Janowicz, Green REV Institute: “Nazywam się Morgan Janowicz, reprezentuję Green REV Institute. Po pierwsze chcę podziękować, że Podkomisja zajmuje się sprawą solidarności i sprawiedliwości żywnościowej oraz prawa do dostępu do zdrowej żywności i konsekwencji ubóstwa żywnościowego – jakościowego i ilościowego. Mam 27 lat i za 40 lat, które miną dużo szybciej niż sądzimy będę w grupie szczególnie zagrożonej ubóstwem żywnościowym. Dzisiejsza debata i dyskusja jest dla nas, osób młodych, szczególnie ważna – dotyczy teraźniejszości naszych bliskich i naszej przyszłości. Zaczynamy dopiero rozmawiać o ubóstwie energetycznym, głównie za sprawą rosnących cen energii i konfliktów wojennych, ale musimy rozmawiać i działać na rzecz przeciwdziałania ubóstwu żywnościowemu. To także debata o solidarności żywnościowej i sprawczości nas – obywateli i obywatelek w obszarze decyzji żywnościowych, tego co jemy, gdzie kupujemy, czy wiemy skąd pochodzi nasza żywność. To rozmowa o dawaniu sprawczości osobom w ubóstwie żywnościowym, które nie są jedynie beneficjentami czy beneficjentkami pomocy – powinny czuć się częścią wspólnego stołu i działań. 

W ciągu ostatnich miesięcy wspierałam w REV lokalne organizacje w organizowaniu debaty o żywności oraz dialogu z lokalnymi społecznościami wokół naszych talerzy. Tylko w 2024 r. Green REV Institute zorganizował wraz z partnerami lokalnymi 10 takich debat. Temat, który martwi, niepokoi a jednocześnie łączy to ubóstwo żywnościowe jakościowe, konsekwencje niezdrowej żywności, ograniczony dostęp do zrównoważonej lokalnej żywności i troska nas wszystkich o to, czy to co jemy, co kupujemy zapewnia nam zdrowie i jest inwestycją czy przyczynia się do naszych chorób i stanowi zagrożenie. 

Muszę to podkreślić za FAO, Organizacją Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa: Prawo do żywności ustanawia podejście PANTHER (participation, accountability, non-discrimination, transparency, human dignity, empowerment and rule of law) , podejście oparte na prawach człowieka (HRBA) do prawa do odpowiedniej żywności, bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia, które powinno kierować procesami decyzyjnymi i wdrożeniowymi. Podejście to opiera się na siedmiu zasadach, które powinny być zintegrowane w pracy z prawem do żywności – pierwsza litera każdej zasady tworzy akronim: uczestnictwo, odpowiedzialność, niedyskryminacja, przejrzystość, godność ludzka, upodmiotowienie i praworządność. 

Dostęp do bezpiecznej i zdrowej żywności dla wszystkich jest prawem uznanym na szczeblu międzynarodowym; zapewnienie dostępności i dostępu do żywności dla ludności jest kluczową kwestią dla społeczeństwa, z uwagi na implikacje oraz skutki społeczne, gospodarcze i środowiskowe oraz wpływ na zdrowie ludzkie.

Dlatego muszę na wstępie poprosić osoby decydenckie- prosimy zajmijcie się ubóstwem żywnościowym- badając, monitorując,współpracując z nami, z osobami eksperckimi i budując polityki państwa, które uchronią najsłabsze grupy społeczne przed ryzykami związanymi z żywnością i brakiem dostępu do zdrowej żywności. Chcę wskazać Wam kilka punktów, żeby pokazać jak wielowymiarowy i systemowy jest to problem. To nie jest kwestia tego czy umiemy czytać etykiety, czy stać nas na warzywa i owoce, to nie jest niestety jedynie kwestia edukacji zdrowotnej. 

Na system tworzący warunki do ubóstwa żywnościowego składa się: 

a) otoczenie żywności: w raporcie Meat Us Halfway z 2023 REV przeanalizował działania największych sieci w Polsce: Żabki, Biedronki, Lidla, Dino, Kaufland. Polacy i Polki najczęściej zaopatrują się w artykuły spożywcze w dyskontach. Wg raportu Maczfit z 2023 r. ponad połowa mieszkańców polskich miast staranniej porównuje ceny produktów, 46 proc. wybiera tańsze towary, a co czwarta osoba stara się ograniczać wydatki na jedzenie. Porównujemy ceny, kupujemy mniej i tam gdzie taniej. Stąd wojny cenowe Biedronki i Lidla. Chcę tu zaapelować, żeby włączyć do prac i dialogu sieci handlowe, które poprzez promocje, poprzez ceny, poprzez wojny cenowe kierują naszymi koszykami, a przez to naszym zdrowiem i jakością życia. Z naszej analizy wynika wyraźnie, że sieci promują i obniżają ceny na produkty, które są po prostu niezdrowe: przetworzone mięso, produkty zwierzęce. Analizując gazetki i aplikacje widzimy, że osoby zagrożone ubóstwem żywnościowym kupując taniej kupują to co szkodzi. Tu ogromne znaczenie ma polityka państwa ws. do marketów i sieci. Sa do tego narzędzia np. Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz konsekwentne budowanie legislacji dla dostępu do zdrowej, zrównoważonej żywności, dostępnej cenowo. 

b) System ochrony zdrowia: kontrola Najwyższej Izby Kontroli z 2022 wskazała, że krajach Unii Europejskiej liczba geriatrów przypadająca na milion mieszkańców i mieszkanek wynosi od 16 do 50, w Polsce – 12,8.1 września 2021 r. dla pacjentów 65+ dostępnych było w całej Polsce zaledwie 1140 łóżek geriatrycznych, a to 15% prognozowanych potrzeb. By w 2029 r. osiągnąć zakładany w Mapie potrzeb zdrowotnych w zakresie lecznictwa szpitalnego dla Polski, liczba łóżek musiałby wzrosnąć do tego czasu blisko siedmiokrotnie. Specjaliści przekonują, że opieka geriatryczna obejmująca leczenie wielu chorób jednocześnie, jest skuteczniejsza od leczenia konwencjonalnego, które tradycyjnie skoncentrowane jest na poszczególnych schorzeniach. Pozwala optymalizować problemy zdrowotne osób starszych, umożliwiając im bardziej komfortowe i samodzielne funkcjonowanie przez dłuższy czas:

● zmniejsza ryzyko śmierci  (o 22% po roku od interwencji szpitalnej, o 14% dla wszystkich);

● zwiększa prawdopodobieństwo dalszego mieszkania w swoim domu (o 47% po roku od interwencji szpitalnych, o 26% dla wszystkich);

● zmniejsza ryzyko ponownego przyjęcia do szpitala (o 12%);

● zwiększa szansę na poprawę stanu funkcjonalnego po interwencji szpitalnej (o 72%).

c) dostęp do programów pomocowych i jakość tej pomocy. Mimo, że w Polsce funkcjonuje kilka czy nawet kilkanaście narzędzi wsparcia dla osób w kryzysie ubóstwa żywnościowego to musimy odpowiedzieć sobie na pytanie – jakiej jakości żywność jest przekazywana do tych osób i jakie kryteria zakupu żywności są stosowane? W 2022 zwróciliśmy się w liście otwartym do Ministry Maląg ws. programu Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową wskazując, że konieczne jest uwzględnienie kwestii zdrowotnych i środowiskowych w ramach Programu. Dzisiaj chcemy nagłośnić tutaj ostatnie wnioski z konferencji Najwyższej Izby Kontroli:“Obecnie żyjemy dłużej niż np. przed stu laty, ale też pozostajemy dłużej w inwalidztwie. W porównaniu z Japończykami Polacy żyją średnio o 10 lat krócej, natomiast o 5 lat dłużej w niepełnosprawności. Dane są alarmujące: jeszcze w 1974 r. na otyłość cierpiało 25% Polaków, podczas gdy w 2016 r. było to 65%, a prognoza na 2025 r. mówi o 75% osób z tą chorobą.” Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego pokazują, że problem zbyt wysokiej masy ciała częściej dotyczy osób o niższym statusie ekonomicznym. Mówimy więc o osobach, które są ofiarami jakościowego ubóstwa żywnościowego. System pomocy musi więc pomagać za pomocą zdrowej żywności a nie szkodzić. Nie sposób wspomnieć tu o kolejnych konsekwencjach bylejakiej żywności – nowotworach. Skazujemy osoby w ubóstwie na konsekwencje spożywania złego jedzenia: W Polsce w latach 2013-2018 Narodowy Fundusz Zdrowia przeznaczył na świadczenia onkologiczne od 6,5 mld zł (2013) do 9,1 mld zł (2018). Te środki to wierzchołek góry lodowej bólu, cierpienia, stresu, kosztów rodzinnych, kosztów jakości życia. Kolejna kwestia to żywność serwowana wraz z antybiotykami – na pewno otrzymaliście Państwo od nas informacje na temat skandalu w Wielkiej Brytanii związanego ze zgonami i zakażeniami po spożyciu mięsa z kurczaka. polska zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem zużycia w hodowli zwierząt antybiotyków najsilniejszych w leczeniu chorób ludzi. Wyniki kontroli NIK przeprowadzonej na terenie województwa lubuskiego wskazują na powszechność stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej uzasadnionej względami leczniczymi. Dodam, że Polska nie zaimplementowała nadal unijnych Rozporządzeń dot. ograniczania stosowania antybiotyków. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe to globalna katastrofa zdrowotna, która już teraz zabija ponad 1 270 000 osób rocznie (The Lancet, 2022). 

d) zbyt ograniczona liczba organizacji i miejsc wsparcia dla osób w kryzysie żywnościowym. Badanie Bath & North East Somerset Council z 2023 r. pokazało wysoki poziom braku bezpieczeństwa żywnościowego wśród osób starszych o niskich dochodach. Dwa badania przeprowadzone przez Uniwersytet w Bath, przeprowadzone przez naukowców z Wydziału Psychologii, wykazały, że więzi społeczne, a także zdrowie i zasoby finansowe są kluczem do zmniejszenia ryzyka braku bezpieczeństwa żywnościowego. To bardzo ważne, żeby uwzględniać, że osoby starsze borykają się ze złożonym zestawem wyzwań, w tym niskimi dochodami, kwestiami zdrowotnymi i mobilnością oraz brakiem więzi społecznych, co wpływa na ich zdolność do uzyskiwania dostępu, gotowania i spożywania zdrowej żywności w przystępnej cenie. Nie możemy się więc dziwić, że lokalne jadłodzielnie, dostępne nadal głównie w większych miastach nie rozwiązują problemu. Potrzebujemy systemowych działań państwa  strategii na rzecz przeciwdziałania ubóstwu żywnościowemu – jakościowemu i ilościowemu. 

e) polityka fiskalna państwa  – w liście do resortów zwracamy się o rewizję dot. podatku VAT w obszarze podstawowych produktów spożywczych, tak, aby wzmacniać dostęp do zdrowej żywności. 

Podsumowując chcę podkreślić – jesteście Państwo w stanie badać, monitorować, poznać skalę problemu, jego przyczyny, elementy systemu, które muszą ulec zmianie jeśli chcemy wspierać najsłabsze grupy społeczne i wierzę, że właśnie dzięki państwa działaniom za 40 lat ubóstwo żywnościowe będzie zjawiskiem konsekwentnie ograniczanym i każda osoba będzie miała dostęp do zdrowej, zrównoważonej żywności. Zasługujemy na to. “

Green REV Institute