Porozumienie dla ochrony cennego torfowiska

Przyrodnicy, społecznicy i przedstawiciele środowiska naukowego łączą siły w celu przeprowadzenia zabiegów chroniących cenne śląskie torfowisko przed osuszaniem. Działania te mają kluczowe znaczenie dla zachowania siedliska i nabierają szczególnego wydźwięku w kontekście obchodzonego 2 lutego Światowego Dnia Mokradeł.

W połowie stycznia odbyło się spotkanie środowisk zaangażowanych w ochronę środowiska – przyrodników z katowickiego RDOŚ, przedstawicieli Nadleśnictwa Bielsko, Mikołaja Siemaszko reprezentującego nieformalną grupę Czechowiczanie dla Przyrody oraz profesora Karola Plesińskiego z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie – specjalisty w dziedzinie hydrologii. W trakcie spotkania ustalono szczegóły i uzgodniono zakresy realizacji działań ochronnych mających na celu zatrzymanie wody na cennym śląskim torfowisku objętym ochroną w ramach rezerwatu przyrody Rotuz. Zaplanowane na 2024 r. prace są częścią kompleksu działań ochronnych dla torfowiska i będą polegać na montażu pięciu przegrodzeń rowów odprowadzających z niego wodę.

Badania i monitoring wód gruntowych na torfowisku

Podstawą dla działań ochronnych są analizy hydrologiczne prowadzone przez prof. Karola Plesińskiego i Mikołaja Siemaszkę na obszarze rezerwatu od maja 2023 r. W ramach tych analiz wykonano pomiary geodezyjne i profile rowów odwadniających. Zainstalowano również 10 piezometrów do monitorowania wód gruntowych – na początkach rowów melioracyjnych oraz jeden w centralnej części rezerwatu. Dane z cotygodniowych monitoringów poziomu wód pozwoliły określić liczbę przetamowań, ich lokalizację i wysokość montażu.

– Przez dekadę, tzn. od czasu mojej pierwszej wizyty przy jego granicach, rezerwat bardzo się zmienił. Stojąc w miejscu, w którym 10 lat temu obserwowałem rosiczki i rozpościerał się widok na torfowisko, rok temu z tego miejsca można było zobaczyć zwarty las brzozowy, który mimo zimy i braku liści na drzewach całkowicie zasłaniał widok torfowiska. Powód takiego stanu rzeczy był dla mnie oczywisty. Rowy melioracyjne przecinające torfowisko skutecznie odprowadzają z niego wodę. Fakt, że torowisko jest wyżej niż okoliczne tereny, oraz to, że torfowisko zasilane jest wyłącznie opadami atmosferycznymi, nie pomaga. Mniejsza ilość wody sprzyja pojawieniu się tzw. nalotu drzew w przypadku „Rotuza”, to sosny, brzozy i pojedyncze olsze. Drzewa działają jak pompy, które wyciągają wodę z torfowiska i transpirują ją przez liście i igły do atmosfery. W ten sposób torfowisko jest osuszane i powoduje to pojawianie się kolejnych drzew i sprzyja szybszemu wzrostowi tych, które już tam rosną. Do tego pojawiła się trzcina. Torfowisko, które jest najbardziej wydajnym magazynem węgla, bez odpowiedniego nawodnienia zaczyna, przez murszejący torf, emitować CO₂ do atmosfery – podkreśla Mikołaj Siemaszko z inicjatywy Czechowiczanie dla Przyrody.

Przetamowania o konstrukcji ziemno-drewnianej

Uwzględniając oczekiwane efekty środowiskowe, a także możliwości finansowe i organizacyjne stron, ustalono, że przetamowania zostaną wykonane z prostej konstrukcji ziemno-drewnianej. Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania są niskie koszty, duża skuteczność, brak ingerencji w krajobraz oraz krótki czas realizacji. Niezbędne do wykonania prac materiały – drewno i ziemię – dostarczy Nadleśnictwo Bielsko, a wykonaniem pięciu konstrukcji w ramach pracy społecznej zajmie się grupa Czechowiczanie dla Przyrody. Prace zostaną wykonane przy niskim stanie wody w rowach.

– Mokradła i torfowiska zaliczają się do tzw. ekosystemów zależnych od wód i stanowią jedne z najcenniejszych siedlisk – często zlokalizowane są w rezerwatach przyrody i na obszarach Natura 2000. Nie licząc zbiorników wodnych, ekosystemy te w naszym województwie obejmują powierzchnię ok. 6 tys. hektarów. Ich zachowanie z punktu widzenia bioróżnorodności i ochrony klimatu, stanowi dla nas jeden z najważniejszych celów – mówi Przemysław Skrzypiec, Z-ca Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach i Regionalny Konserwator Przyrody oraz podkreśla: – Dlatego wspólnie z zainteresowanymi stronami podejmujemy działania mające na celu ochronę mokradeł, takie jak przeprowadzone i zaplanowane prace w rezerwacie przyrody Rotuz. To ważne, że los torfowiska w rezerwacie i potrzeba jego ochrony jest istotna dla tak wielu instytucji. Przede wszystkim ogromnie cieszy też otwartość na współpracę społeczników, którzy nie boją się wyzwań i wysiłku, jaki należy poświęcić na osiągnięcie celu, ale też potrafią zaufać zarówno naukowcom, jak i instytucji odpowiedzialnej za zarządzenie rezerwatem i zarządcy terenu. Współpraca kilku grup interesariuszy w przypadku ochrony rezerwatu przyrody Rotuz jest przykładem wspólnego zaufania, szacunku oraz zrozumienia i pomimo czasem odmiennego podejścia do niektórych zagadnień łączy nas cel, jakim jest ochrona najcenniejszych fragmentów śląskiej przyrody, który konsekwentnie realizujemy.

Realizacja zastawek będzie drugim tak ważnym działaniem w celu ochrony rezerwatu przyrody Rotuz w ostatnim czasie. Pod koniec 2023 r. RDOŚ Katowice wykonał prace polegające na wycince i zaobrączkowaniu drzew – głównie sosen i brzóz – powodujących osuszanie torfowiska wraz z ich ręcznym usunięciem z powierzchni siedliska. Działania zostały wykonane przez firmę „Prace Wysokościowe Tomasz Bąkowski” – specjalizującej się w zabiegach na torfowiskach.

„Mokradła a dobrostan człowieka”

2 lutego obchodzony jest Światowy Dzień Mokradeł, którego tegorocznym hasłem przewodnim jest „Mokradła a dobrostan człowieka”. Hasło to wprost implikuje znaczenie terenów podmokłych dla ludzi i ich prawidłowego funkcjonowania – obejmującym zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka oraz zdrowe środowisko naturalne. Nasza egzystencja na Ziemi zależy od wody, jednak tylko 2,5% powierzchni pokrywa woda słodka, z czego połowa jest bezpośrednio dostępna do użycia przez człowieka. Od XVIII wieku zniknęło ponad 80% wszystkich terenów podmokłych. Trend ten przyspiesza, ponieważ w stosunku do stanu obserwowanego w 1970 r. znów utracono co najmniej 35% terenów podmokłych. W wyniku zanikania terenów podmokłych 1/3 gatunków słodkowodnych i 25% wszystkich gatunków mokradłowych grozi wyginięcie. Woda to skarb. Tylko 1% powierzchni Ziemi zajmuje słodka woda dostępna bezpośrednio do picia. Jednak wraz z rozwojem cywilizacji człowiek wykorzystuje coraz więcej wody, którą zużywa, przekształca i zanieczyszcza. Planowanie przestrzenne i mądre użytkowanie mokradeł wspiera ochronę zasobów wodnych.Najbogatsze w węgiel organiczny mokradła to żywe torfowiska prowadzące proces akumulacji. Są szczególnie cenne w ochronie klimatu, wychwytują CO₂ nawet 55 razy szybciej niż lasy tropikalne. Gromadzą wodę powodziową i oddają ją w czasie suszy. Są jednak bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku, dlatego ich ochrona i odtwarzanie powinny być świadomą decyzją społeczeństw. Zatem tak ważne jest, by to podkreślać, a przy tym pokazywać każde przejawy dobrych praktyk zmierzających do ochrony tych terenów.

RDOŚ Katowice