Tablica ku pamięci nadania praw miejskich Białej

Pamiątkowa tablica upamiętniająca nadanie praw miejskich Białej została umieszczona na elewacji kamienicy przy placu Wojska Polskiego, która przed wiekami była pełniła funkcję drugiego ratusza w Białej. 

– Trzysta lat temu król polski August II Mocny na wniosek starosty lipnickiego nadał prawa miejskie dla wsi Biała. Od tego momentu Biała stała się miastem królewskim i otrzymała dużo przywilejów, co pozwoliło jej na szybki rozwój. Prowadzenie targów połączone z pozostałymi przywilejami sprawiło, że – używając dzisiejszej terminologii – stała się ona specjalną strefą ekonomiczną. Odnowiony plac Wojska Polskiego był wtedy rynkiem i stanowił prawie 20 procent całego miasta. Bardzo się cieszę, że dzięki apelom mieszkańców i historyków ta tablica będzie upamiętniała tamtą dziejową chwilę – mówił podczas odsłaniania tablicy prezydent Jarosław Klimaszewski. 

Na uroczystość przybyli licznie mieszkańcy, historycy związani z miastem oraz członkowie Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Historycznego. Samorząd miasta reprezentowali wiceprzewodniczący Rady Miejskiej Piotr Ryszka oraz radni Barbara Waluś i Roman Matyja. W trakcie uroczystość przygrywała Bielska Orkiestra Dęta prowadzona przez Jarosława Grzybowskiego. 

Prezes Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Historycznego Maciej Bujakowski dziękował prezydentowi Jarosławowi Klimaszewskiemu za przychylność i podjęcie bez chwili wahania decyzji o upamiętnieniu trzechsetnej rocznicy nadania praw miejskich Białej przez króla Augusta II Mocnego. Podziękowania zostały skierowane także do zastępcy prezydenta Adama Ruśniaka i naczelnika Wydziału Kultury i Promocji UM Przemysława Smyczka i wszystkich, którzy przyczynili się do zorganizowania rocznicowych obchodów. Tablicę zaprojektowała Ewa Janoszek, jej treść została opracowana przez Jerzego Polaka, natomiast wykonanie popiersia króla i tablicy zostało powierzone artyście rzeźbiarzowi Wiesławowi Arminajtisowi. 

– Odsłonięta dziś tablica jest swoistym uzupełnieniem tablicy, która zawisła w 2012 roku na rynku w Bielsku, a która przypomina księcia cieszyńskiego Mieszka, założyciela Bielska. W ten sposób Bielsko-Biała upamiętniło ojców założycieli Bielska i Białej. Historia Białej zaczyna się dość skromnie, kilkadziesiąt drewnianych domów i kilkuset mieszkańców. Po niespełna 230 latach, w monecie połączenia obu miast w 1951 roku, Biała była miastem przemysłowym z własną historią i pokaźnym dorobkiem kulturalnym. Z pewnością nie była to uboga narzeczona. Wniosła do związku z Bielskiem pokaźny posag w postaci wielu perełek, w tym dzisiaj odnowiony plac Wojska Polskiego – mówił Maciej Bujakowski. 

Na koniec warto przypomnieć uzasadnienie historyczne powstania tej tablicy przygotowane przez honorowego prezesa BBTH Jerzego Polaka. 
9 stycznia 1723 roku król polski i zarazem elektor saski August II Mocny nadał wiosce Białej, położonej nad samą granicą Rzeczypospolitej Obojga Narodów z monarchią habsburską (Austrią), prawa miejskie na zasadach prawa magdeburskiego (w odmianie chełmińskiej). Decyzja ta została podjęta na usilne prośby ówczesnego starosty lipnickiego (w latach 1718-1725) Jakuba Zygmunta Rybińskiego herbu Wydra, generała artylerii koronnej i wojewody chełmińskiego. Jego zabiegi wynikały z rosnącej roli gospodarczej tej rzemieślniczo-handlowej osady należącej do starostwa lipnickiego (dóbr królewskich), która wyrosła około 1560 roku na prawym brzegu granicznej rzeki Białej, naprzeciwko śląskiego miasta Bielska oraz na ważnym szlaku handlowym tzw. solnym, wiodącym z Krakowa w głąb krajów habsburskich (Morawy, Czechy i Austria). Biała, stanowiąca od 1613 roku samodzielną gminę, była zamieszkana głównie przez rzemieślników i kupców różnej profesji, o mieszanym pod względem etnicznym i wyznaniowym składzie (niemiecko-polskim i ewangelicko-katolickim). Obsługiwali oni nie tylko rynek lokalny, ale przede wszystkim rozwijający się handel tranzytowy na wspomnianym szlaku solnym, a nawet rynek krakowski (wraz z Bielskiem).
Jak zaznaczono w przywileju lokacyjnym Augusta II z 9 styczna 1723 roku, będącym zarazem przywilejem herbowym, Biała została podniesiona do godności Miasta Jego Królewskiej Mości za zasługi polityczne J.Z. Rybińskiego, dawnego dworzanina króla, zwalczającego ówczesną opozycję – obóz byłego króla Stanisława Leszczyńskiego. W swych zabiegach starosta lipnicki kierował się względami gospodarczymi – założenie nowego miasta miało przyciągnąć nowych osadników, a w konsekwencji zintensyfikować gospodarkę starostwa i dostarczyć jego dzierżawcy zwiększonych dochodów. W momencie nabycia praw miejskich Biała zajmowała powierzchnię zaledwie 12,5 ha, posiadała około 300 mieszkańców oraz około 40 drewnianych domów mieszkalnych. Lokacja związana była z nowym, urbanistycznym rozplanowaniem miejscowości, która otrzymała duży, centralny plac rynkowy (obecny plac Wojska Polskiego). Pozwolił on już w połowie XVIII w. odgrywać Białej rolę znaczącego ośrodka handlowego na południowo-zachodnich kresach ówczesnej Polski i poważnego partnera gospodarczego sąsiedniego Bielska.

Urząd Miasta Bielsko-Biała