Muzeum Śląskie zaprasza do nowo otwartej Galerii polskiej sztuki nowoczesnej 1800–1945

Muzeum Śląskie w Katowicach zaprasza od 17 listopada 2021 r. do nowo otwartej Galerii polskiej sztuki nowoczesnej 1800–1945. Jest to kolejna odsłona jednej z głównych muzealnych wystaw stałych.

Galeria polskiej sztuki nowoczesnej powstała w miejscu istniejącej od 2015 roku – czyli od samego początku działalności Muzeum Śląskiego w nowej siedzibie – Galerii sztuki polskiej 1800–1945. Na potrzeby nowej ekspozycji przebudowano przestrzeń wystawową, zmieniła się również – choć nieznacznie – nazwa galerii, która teraz bezpośrednio nawiązuje do powszechnie obowiązującej systematyki w naukach humanistycznych. Autorski dobór dzieł i odmieniona aranżacja sprawiają, że ekspozycja stanowi arcyciekawą opowieść o sztuce polskiej doby wczesnej i dojrzałej nowoczesności. 

Zwiedzający napotkają w galerii zarówno dzieła od razu rozpoznawalne, silnie zadomowione w kanonie polskiej sztuki nowoczesnej, jak i mniej znane: portrety, sceny rodzajowe, pejzaże, martwe natury, rzeźby. Niewątpliwie składają się one na rozległą panoramę zjawisk estetycznych – począwszy od pierwszych dekad XIX wieku, naznaczonych efektami rewolucji francuskiej oraz uprzemysłowienia i urbanizacji, a skończywszy na dynamicznych latach wielkich modernizacji, „podboju ziemi, wody i powietrza”, stłumionych wybuchem drugiej wojny światowej. 

Na narrację galerii składają się dzieła reprezentujące następujące po sobie, dopełniające się wzajemnie lub kontrastujące nurty i zagadnienia, takie jak: klasycyzm, romantyzm, realizm, impresjonizm, symbolizm, etnofilia (zwana chłopomanią czy ludomanią), młodopolska nastrojowość i ekspresyjność, École de Paris, awangardyzm i tradycjonalizm, koloryzm, art déco, katastrofizm. Część z tych terminów funkcjonuje od lat w kompendiach wiedzy o sztuce, część – na przykład wolny realizm – została zaproponowana specjalnie na potrzeby projektu.

Kuratorowi w doborze prac przyświecała myśl przybliżenia geografii polskiego życia artystycznego w okresie zaborów i w czasach Drugiej Rzeczypospolitej. Poszczególne sekwencje ekspozycji ukazują więc rezultaty aktywności wychowanków i przedstawicieli takich ośrodków twórczych, jak: Paryż, Monachium, Wiedeń, Kraków, Warszawa, Poznań, Łódź, Wilno, Lwów i Katowice.

Przedstawienie obiektów stanowi zaproszenie do odbycia osobistej wędrówki przez wystawę– według własnego klucza zwiedzającego, a zarazem do indywidualnej kontemplacji. Poruszając się po swoistym labiryncie galerii, widz będzie mógł zapoznać się z wyjątkowym dorobkiem kilku poprzednich pokoleń artystów. Jednocześnie eksponowane obrazy i rzeźby mają skłaniać do stawiania pytań o to, na ile przywoływane dziedzictwo wizualne pozostało nowoczesne oraz co faktycznie stanowi o nowoczesności i jak bardzo determinują ją czas, miejsce i uwarunkowania historyczne. A także – jak bardzo nasza wrażliwość różni się od wrażliwości naszych przodków. Zachęta muzealników jest ambitna: do podjęcia żywego dialogu ze sztuką i do przemyśleń o charakterze interdyscyplinarnym.

Prezentowane w galerii dzieła to kanoniczne obrazy i rzeźby, przeplatane mniej znanymi, rzadziej pokazywanymi publiczności. Wszystkie są własnością Muzeum Śląskiego, jedynie jedno z nich, autorstwa Jacka Malczewskiego, pochodzi ze znakomitej kolekcji prywatnej i ma status depozytu. Niektóre z obiektów pojawią się w galerii po raz pierwszy od bardzo dawna, nawet od kilkunastu lat.

Historia kolekcji

Kolekcja polskiego malarstwa lat 1800–1945 w Muzeum Śląskim w Katowicach opiera się na zbiorach przedwojennych muzeum, gromadzonych przez pierwszego dyrektora instytucji – dr.Tadeusza Dobrowolskiego. Według założeń programowych w kolekcji upatrywano znakomitej okazji do zapoznawania mieszkańców regionu z kulturą artystyczną całego kraju. Zakupywano dzieła najwybitniejsze, najbardziej charakterystyczne dla danego twórcy bądź czasu. Obiekty nabywano głównie w warszawskich, krakowskich i lwowskich antykwariatach, salonach, domach sztuki oraz galeriach, a także w placówkach zagranicznych, m.in. w Paryżu i Wiedniu. Istotnym elementem polityki pozyskiwania obrazów była nowatorska decyzja o kolekcjonowaniu sztuki współczesnej, reprezentującej okres określany dziś mianem dwudziestolecia międzywojennego, co było wówczas ewenementem w polskim muzealnictwie. Do 1939 roku kolekcja liczyła 280 obrazów olejnych, pasteli i akwarel.

W czasie wojny wiele dzieł uległo zniszczeniu, około 100 obrazów zaginęło. Ocalała część zbiorów była przechowywana i eksponowana w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. W 1988 roku zbiory zostały zwrócone restytuowanemu w 1984 roku Muzeum Śląskiemu. Jeszcze przed powrotem galerii do Katowic reaktywowane Muzeum rozpoczęło uzupełnianie kolekcji malarstwa polskiego, wzbogacając ją o kolejne kilkadziesiąt obrazów, pozyskanych w drodze zakupów oraz dzięki cennym darom. Dzięki temu dzisiejsza Galeria polskiej sztuki nowoczesnej w Muzeum Śląskim jest jedną z najbardziej reprezentatywnych w perspektywie ogólnokrajowej. Obejmuje wszystkie znaczące kierunki w sztuce polskiej lat 1800–1945. Wyróżniają ją zarówno pierwszorzędne nazwiska twórców, jak i wysokie walory artystyczne zgromadzonych dzieł.

Kolekcje malarstwa i rzeźby Muzeum Śląskiego tworzy dziś kilkaset obiektów. W Galerii polskiej sztuki nowoczesnej prezentowanych jest około 90 z nich. Są to obrazy takich artystów, jak: Teodor Axentowicz, Olga Boznańska, Józef Chełmoński, Jan Cybis, Aleksander Gierymski, Maksymilian Gierymski, Maurycy Gottlieb, Artur Grottger, Mojżesz Kisling, Wojciech Kossak, Konrad Krzyżanowski, Tadeusz Makowski, Jacek Malczewski, Rafał Malczewski, Jan Matejko, Józef Mehoffer, Piotr Michałowski, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Henryk Rodakowski, Ferdynand Ruszczyc, Jan Stanisławski,Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański. Oprócz obrazów prezentowane będą także rzeźby autorstwa Henryka Kuny, Henryka Stattlera, Ksawerego Dunikowskiego, Wacława Szymanowskiego, Edwarda Wittiga i innych.

Kuratorem nowo otwartej galerii jest dr Michał Burdziński, kierownik Działu Sztuki Muzeum Śląskiego w Katowicach.

Przebudowa galerii trwała kilka miesięcy, a to nie koniec zmian w przestrzeni wystawowej Muzeum Śląskiego. Wraz z otwarciem nowej ekspozycji zostanie jednocześnie zawieszona działalność Galerii sztuki polskiej po 1945 roku. Zostanie ona przywrócona publiczności w 2023 roku – również po przearanżowaniu – jako Galeria polskiej sztuki współczesnej. Zanim to jednak nastąpi, od stycznia 2022 roku przez najbliższy rok będzie można w tej przestrzeni zwiedzać wystawę czasową „Poza Edenem. Sztuka współczesna ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach”. Już teraz serdecznie na nią zapraszamy.

Muzeum Śląskie w Katowicach