Jak edukować dzieci i dorosłych na temat ekologii? Radzą eksperci UNEP/GRID-Warszawa

Jak uczyć dzieci ekologii, aby motywować je do działania? Program „Kubusiowi Przyjaciele Natury” daje przedszkolakom i dzieciom z klas 1–3 szansę na edukację ekologiczną, która pobudza ich ciekawość i kreatywność. O tym, jak opowiadać najmłodszym o klimacie i czego dorośli mogą nauczyć się od dzieci, mówią Elżbieta Wołoszyńska-Wiśniewska i dr Piotr Mikołajczyk z UNEP/GRID-Warszawa, partnera merytorycznego XVI edycji akcji „Kubusiowi Przyjaciele Natury”.

Doświadczanie przyrody najskuteczniejszą formą edukacji ekologicznej

Teoretyczne lekcje bez praktycznych zajęć nie trafiają do najmłodszych tak skutecznie, jak te spotkania, na których mogą sami doświadczyć natury i zachodzących w niej procesów. Tak  wyjaśniają to eksperci:

– Gdy jako nauczyciele przekazujemy dzieciom wiedzę na temat przyrody, jeśli to możliwe, wybierajmy lekcje odbywające się na świeżym powietrzu. To pozwala najmłodszym zobaczyć omawiane zagadnienia na własne oczy i doświadczyć ich. Nauka poprzez działanie jest najbardziej efektywna, dlatego też zawsze pokazujmy, w jaki sposób zdobyta wiedza może być użyteczna w życiu codziennym – mówi Elżbieta Wołoszyńska-Wiśniewska, dyrektorka ds. edukacji z UNEP/GRID Warszawa.

– Głównym celem jest unikanie odtwórczego przekazywania informacji. Starajmy się zaangażować dzieci, umożliwiając im bezpośredni kontakt z przyrodą, pokazywać zależności pomiędzy faktami, uczyć dokonywania obserwacji przyrodniczych, interpretowania uzyskanych wyników i weryfikowania informacji pozyskanych z innych źródeł. Krótko mówiąc, zamiast biernego przyswajania i zapamiętywania informacji, warto oprzeć edukację o budzenie ciekawości, emocji, eksplorację wiedzy i bezpośrednie zaangażowanie w prawdziwym świecie za oknami domów czy sal przedszkolnych i szkolnych. W naukach przyrodniczych, gdzie te zależności są szczególnie silne, można też zauważyć, że konwencjonalne metody testowego sprawdzania wiedzy mogą być ograniczające. Dlatego okres wczesnej edukacji stwarza okazję do kreatywnego podejścia i eksperymentowania z różnymi formami przekazu wiedzy – mówi Piotr Mikołajczyk, główny specjalista ds. biologii i ochrony środowiska z UNEP/GRID Warszawa. – Niezależnie od tego, czy jesteśmy nauczycielem, czy rodzicem, możemy nawet małym dzieciom mówić o tak złożonych i „dorosłych” rzeczach jak np. usługi ekosystemowe czy rozwiązania oparte na przyrodzie, ale musimy to robić w sposób dla nich zrozumiały i przystępny, odwołujący się do ich horyzontu poznawczego – dodaje.

Kluczem do sukcesu jest stosowanie zróżnicowanych metod nauczania, dostosowanych do potrzeb i zdolności każdego ucznia. UNEP/GRID-Warszawa rekomenduje używanie metod, które angażują dzieci w praktyczne doświadczenia i zachęcają do samodzielnego myślenia oraz odkrywania świata. Jednak edukacja ekologiczna trwa całe życie: stan wiedzy społeczeństwa o zmianach zachodzących w klimacie ewoluuje i dorośli poszerzają wiedzę wraz z dziećmi. Czym różni się edukacja ekologiczna dorosłych od edukacji ekologicznej dzieci?

– W przypadku osób dorosłych dosyć istotny jest element używania języka korzyści. Adresaci komunikatów powinni widzieć korzyść ze swoich działań oraz ich kontekst, nawet – a może zwłaszcza – wtedy, kiedy te korzyści nie są bezpośrednio „namacalne”,  trudniej wymierne, pośrednie, odsunięte w czasie – mówi dr Mikołajczyk. – Niezbędna będzie precyzja i praktyczny wymiar przekazu – dodaje.

– Mówienie językiem praktycznym, plastycznym i zrozumiałym jest kluczowe zarówno w kontekście dorosłych, jak i dzieci. Zjawiska – takie jak zanieczyszczenie powietrza czy smog – których doświadczamy bezpośrednio na co dzień i które wpływają na stan naszego zdrowia czy samopoczucie, są bardziej przystępne niż abstrakcyjne pojęcia klimatyczne. Dzięki temu można łatwiej zainteresować tematem ekologii zarówno dorosłych, jak i dzieci – podsumowuje kwestię edukacji dorosłych i dzieci Wołoszyńska-Wiśniewska.

Edukacja jest ważna w przypadku całego społeczeństwa, niezależnie od wieku.  Wszyscy często padają ofiarami fake newsów, zniekształceń, prowadzących na manowce skrótów myślowych czy pułapek poznawczych: – Współcześnie umiejętność korzystania z dostępnych zasobów wiedzy jest kluczowa dla każdego człowieka. Dlatego warto rozwijać ją już od najmłodszych lat – dodaje dr Mikołajczyk. Dzieci dzięki długofalowym programom edukacyjnym dostają więc szansę na dobry start.

Największym projektem w Polsce wspierającym edukację na temat życia w zgodzie z naturą jest program „Kubusiowi Przyjaciele Natury”. Jest to bezpłatny program edukacyjny, który pomaga najmłodszym uczyć się ekologii w bezpośrednim zetknięciu z naturą. Projekt realizowany jest już od 16 lat przez markę Kubuś, która należy do Grupy Maspex.

W tegorocznej edycji (2023/2024) bierze udział ponad 1,2 mln dzieci z prawie 9 tys. przedszkoli i ponad 5,5 tys. szkół podstawowych – to co drugie przedszkole w Polsce i co trzecia szkoła podstawowa. Projekt koordynuje ponad 52 tys. nauczycieli w przedszkolach i 28 tys. nauczycieli w klasach 1–3.

„Kubusiowi Przyjaciele Natury” wspierają edukację o ekologii i przyrodzie

UNEP/GRID-Warszawa, organizacja realizująca w Polsce misję UNEP (United Nations Environment Programme, Program Organizacji Narodów Zjednoczonych [ONZ] ds. Środowiska), po raz kolejny jest partnerem „Kubusiowych Przyjaciół Natury”. To już XVI edycja akcji, która jest kierowana do dzieci w wieku przedszkolnym oraz uczniów klas 1–3 szkół podstawowych. W trakcie różnorodnych zajęć dzieci mogą poznać wielowymiarowość natury. UNEP/GRID-Warszawa dba o merytoryczną stronę akcji:

– Jako partner merytoryczny staraliśmy się wprowadzić do programu elementy, które uważamy za istotne i stosujemy w naszych działaniach. Dlatego opieramy się na faktach oraz rzetelnej wiedzy, m.in. dostarczanej przez naukowców czy ekspertów współpracujących z organizacjami takimi jak Program ONZ ds. Środowiska, a oprócz materiałów dla najmłodszych uczestników pomogliśmy opracować także eksperckie materiały dla nauczycieli, które są dla nich konkretnym źródłem informacji – zdradza Wołoszyńska-Wiśniewska.

Program skierowany jest głównie do najmłodszych, ale uwzględnia również treści pomagające doskonalić warsztat pracy nauczycieli oraz wiedzę ich, a także opiekunów dzieci. „Kubusiowi Przyjaciele Natury” mają bowiem na celu nie tylko dostarczenie informacji, ale także wsparcie w działaniu i podejmowaniu aktywności na rzecz zmiany.

– Naszym wspólnym celem jest, aby dzieci miały możliwość praktycznego doświadczenia i zaangażowania się w tematykę ekologii, nawet poprzez realizację mini projektów edukacyjnych. To pozwala im nie tylko nauczyć się nowych zagadnień, ale także rozwijać poczucie sprawczości, które jest niezwykle istotne w dorosłym życiu – dodaje dr Mikołajczyk.

Więcej informacji o programie i scenariusze lekcji znaleźć można  na stronie www.przyjacielenatury.pl. Nadal istnieje możliwość przystąpienia do obecnie trwającej edycji.