Ochrona zabytków w Raciborzu

Z początkiem roku przypominamy o obowiązujących regułach ochrony dziedzictwa kulturowego. Racibórz jako miasto ponad 800-letnie posiada sporo cennych zabytków w postaci kamienic i dawnych zabudowań mieszkalnych, gospodarczych, budynków przemysłowych, kościołów, kapliczek i innych wartościowych obiektów. Dla zachowania wiedzy o dawnych czasach i zrównoważonego rozwoju miasta z uwzględnieniem wieloletnich nawarstwień w przestrzeni ważne jest, żeby chronić zachowane dziedzictwo.

O zasadach ochrony zabytków w Raciborzu można poczytać na: https://www.raciborz.pl/dla_mieszkancow/stare-miasto.

Zasady ochrony zabytków w Polsce określa Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z nią wyróżniamy kilka form ochrony zabytków. Pierwszą, podstawową jest wpis do rejestru zabytków. Lista zabytków z terenu Miasta Racibórz wpisanych do rejestru znajduje się w załączniku. W przypadku, kiedy obiekt jest wpisany do rejestru zabytków wszystkie działania zmieniające jego wygląd, muszą być poprzedzone pozwoleniem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Procedury uzyskania odpowiednich pozwoleń opisane są na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków: www.wkz.katowice.pl.

Należy pamiętać, że w Raciborzu do rejestru zabytków wpisane jest całe stare miasto pomiędzy ulicami: Drewnianą, Władysława Reymonta, Podwale, Michała Drzymały, Wojska Polskiego i Placem Wolności jako zachowany średniowieczny układ urbanistyczny. W przypadku wszelkich przebudów na tym terenie, a także wieszania reklam, szyldów, umiejscawiania ogródków gastronomicznych i innych działań prowadzących do zmiany wyglądu przestrzeni koniecznym jest uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Informacja taka została zawarta w ulotce dostępnej w załączniku. 

Inną formą ochrony zabytków są zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Są w nich wyznaczone między innymi strefy A i B ochrony konserwatorskiej, stanowiska archeologiczne i strefy obserwacji archeologicznej. Podczas tworzenia mpzp uwzględnia się obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków. 

Zarówno plany miejscowe jak i obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz do gminnej ewidencji zabytków pokazane są na mapach w Elektronicznym Systemie Informacji Miejskiej: https://raciborz.imapcity.pl/imapclient/Imgp.html.

Gminna ewidencja zabytków jest pośrednią formą ochrony – zgodnie z Ustawą z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (art. 39) pozwolenia na budowę lub rozbiórkę w stosunku do obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków wydaje starosta powiatowy w uzgodnieniu z właściwym konserwatorem zabytków. Gminna ewidencja zabytków Miasta Racibórz znajduje się w załączniku. 

W Raciborzu na mocy Porozumienia z 7 grudnia 2004 roku w sprawie powierzenia przez Wojewodę Śląskiego Gminie Racibórz prowadzenia niektórych zadań z zakresu ochrony zabytków uzgodnienia pozwoleń na budowę w stosunku do obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków dokonuje miejski konserwator zabytków. O uzgodnienie występuje starosta w toku wydawania decyzji o pozwoleniu na budowę.

Uwaga! MKZ w Raciborzu nie ma w przekazanych kompetencjach uzgadniania pozwoleń na rozbiórkę – w takim przypadku uzgodnienia będzie musiał dokonać wojewódzki konserwator zabytków.

Dodatkowo tut. miejski konserwator zabytków ma w przekazanych kompetencjach wydawanie zaleceń konserwatorskich na wniosek posiadacza lub użytkownika zabytkowej nieruchomości (art. 27 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). O zalecenia takie wydawane albo w formie wytycznych, albo w formie opiniowania konkretnych, proponowanych rozwiązań powinien występować każdy, kto zamierza zmienić wygląd zabytku. Dla uniknięcia niszczenia zabytków oraz dla zachowania ich integralnego, oryginalnego wyglądu trzeba więc występować o opinię MKZ w przypadku wymian okien, woli montażu rolet na oknach, malowania elewacji, montażu wszelakich urządzeń na budynkach i innych działań prowadzących do zmian wyglądu zabytków.

Podczas planowania różnych działań przy zabytkach warto pamiętać o kilku wytycznych:

• Nowe okna powinny powtarzać kształt, podziały i proporcje okien oryginalnych. Nie dopuszcza się zastępowania podziałów w oknie cienkimi, międzyszybowymi szprosami. Dodatkowo – w budynkach wpisanych do rejestru zabytków odtwarza się nowe okna z materiału takiego jak okna oryginalne – czyli najczęściej z drewna, zawsze zgodnie z pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków. 
• Jeśli w budynku zabytkowym zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa lub okienna – należy dążyć w pierwszej kolejności do jej zachowania, dopiero w ostateczności rozważać wymianę na nową. Szczególnie w przypadku pięknych, ozdobnych, jeszcze licznie zachowanych w Raciborzu drzwi wejściowych do zabytkowych kamienic – należy je na bieżąco naprawiać i konserwować po to, żeby utrzymać je w jak najlepszym stanie.
• Nie dopuszcza się ocieplania od zewnątrz elewacji budynków zabytkowych w przypadku, kiedy na elewacji zachowały się ozdobne detale architektoniczne – powinno się je zachowywać w oryginalnej formie a ubytki odtwarzać w materiale tożsamym z oryginalnym (np. zaprawy tynkarskie, kształtki ceglane). Poprawę efektywności energetycznej budynku należy zaczynać od docieplania dachów, stropów pod dachem, stropów nad piwnicami, osuszaniu piwnic i wykonywaniu izolacji przeciwwilgociowej. 
• Kolorystykę elewacji zabytkowych budynków trzeba przy każdym malowaniu uzgodnić z właściwym konserwatorem zabytków. Zaleca się stosowanie kolorów tożsamych z pierwotną kolorystyką budynków z epoki, w której powstały. W celu jej ustalenia warto wykonywać badania stratygraficzne. 
• Jednostki zewnętrzne klimatyzatorów, anteny czy inne urządzenia techniczne na elewacjach frontowych zabytków zaburzają ich wygląd, prowadzą do zatracenia ich indywidualnego charakteru, dlatego wszelkie urządzenia techniczne należy raczej umieszczać na nieeksponowanych elewacjach, w miarę możliwości montować anteny i klimatyzatory zbiorcze.
• Kształt i kolorystyka dachów zabytkowych budynków jest równie istotna dla jego architektury jak szata elewacji, należy więc zachowywać ich oryginalny wygląd.
• Wszystkie szyldy i napisy na zabytkach powinny być dopasowane wyglądem do charakteru budynku, na którym wiszą.

Powyższe wytyczne są bardzo ogólne i nie dotyczą całej problematyki. Remont, konserwacja czy też montaż jakichkolwiek elementów na zabytkach za każdym razem muszą zostać indywidualnie rozpatrzone i przemyślane.

UM Racibórz