Europejska Stolica Kultury dla Bielska-Białej?

Czy mamy szansę na tytuł? – to pytanie w mijającym roku zadało sobie wielu mieszkańców. Jedno jest pewne – jesteśmy w ścisłym finale, wśród czterech miast, które ostatecznie walczą o tytuł ESK2029. Bardzo się z tego powodu cieszymy i nadal ciężko pracujemy, aby nasze szanse były realne. Biblią naszych starań jest spisany i opublikowany na stronie esk2029.com bidbook, czyli oferta konkursowa. W całości ma ponad 60 stron; w artykule poniżej znajdziecie najważniejsze zawarte w nim zagadnienia, idee, pomysły i korzyści.

Bielsko-Biała – dwumiasto na styku kultur, państw, świata przyrody i cywilizacji – wielokrotnie udowadniało, że potrafi przystosować się do zmian. Geopolityka i historia nieustannie zmuszały nas do konfrontacji z dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością. Zmiany podziałów administracyjnych, płynne przynależności i wielokulturowość były dla mieszkańców źródłem wyzwań, wobec których przyjmowali aktywną postawę, dostosowując do nich swój styl życia. Dzięki temu wielkim zasobem naszej społeczności jest inicjatywa i kreatywność, zdolność uczenia się oraz otwartość na zmiany.

Przez wieki rytm i dynamikę miasta wyznaczał stukot krosien. Kolejne pokolenia tkały na nich nie tylko znane na całym świecie doskonałe materiały, ale przede wszystkim miasto swoich marzeń i aspiracji. Dziś to wyzwanie podejmujemy my – starający się o tytuł ESK2029 dla Bielska-Białej. Z szacunkiem dla dorobku poprzedników, ale też z odwagą patrzymy w przyszłość i próbujemy sprostać wyzwaniom współczesności. Kreujemy nowe rozwiązania, uczymy się, tworzymy dobre praktyki – i tak powstaje miasto naszych aspiracji. Miasto, które inspiruje dziedzictwem kulturowym, jest komfortową przestrzenią do życia, daje pole do nawiązania relacji z naturą, pozwala na harmonijne współistnienie z sąsiadami.

Ale Bielsko-Biała jest też miejscem, w którym jak w soczewce możemy przyglądać się procesom ważnym dla całego zglobalizowanego świata. Nie ominą nas problemy związane z degradacją środowiska naturalnego, nadmiernym konsumpcjonizmem, brutalizacją stosunków społecznych, kryzysem demokracji.

Aby znaleźć rozwiązania problemów, które stawia przed nami przyszłość, czerpiemy z przeszłości i naszego wielokulturowego dziedzictwa. Wnioskami chcemy podzielić się z Europą.

Historia wielokrotnie udowadniała, że dzięki kulturze, dialogowi, otwartości, wrażliwości i empatii możemy lepiej zrozumieć, zaprojektować i przeprowadzić zmianę. Start w konkursie o tytuł ESK2029 to dla Bielska-Białej katalizator zmian.

Z ludźmi

Jednym z największych naszych atutów w staraniach o ESK są ludzie. Wiele projektów nie mogłoby powstać bądź rozwinąć się, gdyby nie współpraca z mieszkańcami. Bez nich nie byłoby aplikacji ESK.

Mieszkańcy Bielska-Białej opowiedzieli nam o swoich marzeniach, problemach, o rzeczach które ich martwią i cieszą, którymi chcą podzielić się z innymi. W trakcie prac udało się zintegrować ze sobą wiele środowisk, zwiększyć ich kreatywność, przełamać uprzedzenia, zachęcić do snucia wspólnych planów. Za nami szereg konsultacji z mieszkańcami, a także spotkań w międzynarodowych grupach, podczas których projektujemy wspólną przyszłość.

Przez lata w Bielsku-Białej panowało zniechęcające przeświadczenie, że miasto kształtuje się dla mieszkańców, a nie wraz z nimi. Na szczęście, kilka lat temu zaczęło się to zmieniać, a proces aplikacji do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury wykorzystujemy jako akcelerator tych przemian. Tu liczy się sprawczość mieszkańców, branie pod uwagę ich potrzeb. Mieszkańcy dostali zaproszenie do dialogu na temat jutra – co czyni ich odpowiedzialnymi za to, jak będzie wyglądała przyszłość.

Chcemy, by nowy kierunek rozwoju Bielska-Białej zapewnił mieszkańcom dobrostan – poczucie zadowolenia z fizycznego, psychicznego i społecznego stanu własnego życia.

Pierwsze miesiące starań o tytuł ESK skupiły się przede wszystkim na dotarciu do mieszkańców z informacją o starcie w konkursie i prośbą o włączenie się w ten proces. Uruchomiliśmy otwarte nabory projektów, z których powstaje program kulturalny miasta. Rozpoczęliśmy cykl debat dla różnych grup społecznych. Rozwijamy cykl warsztatów podnoszących kwalifikacje pracowników sektora kultury. Przeprowadziliśmy konsultacje społeczne z młodzieżą oraz utworzyliśmy Punkt informacyjny ESK, by każdy mógł tam wejść, porozmawiać, stać się częścią projektu w odpowiedni dla siebie sposób. Zorganizowaliśmy cykl spotkań branżowych – z architektami, sportowcami, podróżnikami, restauratorami, środowiskiem naukowym. Każda z grup chętnie dzieliła się swoimi pomysłami i doceniła dialog.

Naszym podstawowym założeniem jest, by autorzy projektów byli ich twórcami przez cały cykl życiowy projektu albo tak długo, jak będą chcieli nimi być. Wiemy, że tak duże wydarzenie, jak Europejska Stolica Kultury, nie będzie możliwe do zrealizowania bez wsparcia mieszkańców, organizacji pozarządowych oraz środowisk biznesowych. Dlatego też cały czas prowadzimy z nimi dialog i oddajemy im maksimum sprawczości.

W Bielsku-Białej istnieje bardzo duża liczba organizacji pozarządowych działających w wielu obszarach, począwszy od sportu i rekreacji, poprzez kulturę i sztukę, a skończywszy na aktywizacji i pomocy społecznej. Istnieje ogromny potencjał do podejmowania oddolnie przedsięwzięć kulturalnych o dużym znaczeniu i zasięgu. Przygotowując aplikację do ESK, spotkaliśmy się z Fundacją Strefa Kobiet oraz przedstawicielami Regionalnego Kongresu Kobiet Podbeskidzia, a także Czarnego Protestu czy Tęczowego Podbeskidzia – reprezentującymi lokalny ruch LGBTQ+. Współpracę tę będziemy zacieśniać i rozwijać wspólne inicjatywy.

Dobrostan w mieście splotów

Przemysł tkacki i specyfika pogranicza przez wieki wywierały ogromny wpływ na nasze miasto. Pogranicze to przestrzeń wielowymiarowa i intrygująca. To tu można przyglądać się efektom wielkiej polityki, rewolucji gospodarczych, społecznych i kulturowych. Takim miejscem od wieków jest Bielsko-Biała.

Nasz program ESK opieramy właśnie na pogranicznych doświadczeniach miasta i jego włókienniczym dziedzictwie. To wyjątkowy splot żywej tkanki miasta z wielokulturową tradycją oraz współczesnymi doświadczeniami i marzeniami mieszkańców.

Niewątpliwie żyjemy w czasach przełomu, którego efektem będą zmiany o nieznanej dziś skali, w świecie, w którym zakwestionowano wszystko to, co uważaliśmy za pewne – koniec wielkich epidemii, stabilizację ekonomiczną, nieograniczony rozwój gospodarczy i wolność jednostki, powszechną tolerancję i Europę jako wyspę dostatku i pokoju.

Naszym nadrzędnym celem jest stworzenie programu, który jest odpowiedzią na ten postpandemiczny świat, utkanie z mocnych nici nowej, współczesnej tkaniny miasta. Tkanina to metafora dobrostanu, którego potrzebujemy zarówno my – mieszkańcy Bielska-Białej, jak i mieszkańcy całej Europy.

Wyobraźmy sobie, że miasto jest krosnem, na którym rozpięta jest składająca się z nici osnowa. Są wśród nich nici świadomości, społeczeństwa i otoczenia. Każda nić składa się z włókien – to ważne pojęcia i wartości: wiedza, umiejętności, wyobraźnia, tożsamość, wspólnota, wolność, natura, miasto, cyfrowość. Przez tak zaprojektowaną osnowę przeplatamy naszą drugą nić – wątek. To nasze życie – pomysły, dążenia, marzenia – program ESK. Splot osnowy i wątku da nam piękną tkaninę utkaną ze wszystkiego, co dla Bielska-Białej dobre. Pozwoli mieszkańcom na osiągnięcie dobrostanu w Mieście Splotów, splotów, od których wszystko się zaczęło i pleść się będzie nadal.

Projekty

Program roku obchodów ESK2029 jest obszerny. To efekt pomysłów mieszkańców, ankiet, szkoleń, debat, konsultacji. Składa się na niego 30 projektów. Oto niektóre z nich…

Projekt G29 – dzięki niemu, od 2024 roku, grupa nastolatków z Europy, którzy w 2029 osiągną pełnoletniość, będzie spotykać się w różnych miastach kontynentu i podejmować działania artystyczne dotykające największych wyzwań ekologicznych lub społecznych danego miasta. Projekt ma wyłonić ambasadorów zmian; ci będą doradzać w przygotowaniach ostatecznego programu kulturalnego na 2029 rok.

Spacery dźwiękowe po mieście, plenery malarskie z widokiem na góry, kąpiele leśne, koncerty w deszczu, rzeźbienie z gliny, praktyki oddechowe, kolacje w ciemności, debaty – to projekt Festiwal Uważności. Czyli odpowiedź na świat, który pędzi, na przebodźcowany umysł, na trudności w budowaniu relacji, obojętność wobec natury i brak świadomości miejsca, w którym żyjemy. To zbudowane wokół zmysłów międzypokoleniowe przedsięwzięcie. Takie, w którym uczymy się wzajemnie od siebie – widzący od niewidomych, słyszący od głuchych, młodzi od starszych i na odwrót.

Giga Lale to zaplanowany na 2029 rok plenerowy spektakl dużych form lalkowych z udziałem międzynarodowych mistrzów rzemiosła teatralnego i artystów. Sztuka zostanie zrealizowana z użyciem najnowszych technologii, łącząc elementy tańca i formy. Powstaną cztery spektakle otwierające cztery pory roku. Obok artystów wystąpią lalki-roboty. W ten sposób projekt połączy wiedzę – czyli wysoką technologię, umiejętności (lalki wykonane przez mistrzów z Teatru Lalek Banialuka) – oraz wyobraźnię – świat, do którego zabierze nas spektakl.

Pralnia Narracji – to projekt uwrażliwiający na zakłamanie rzeczywistości. Z pomocą ekspertów będzie można zmierzyć się z wieloma współczesnymi technikami manipulacji i nieprawdziwymi informacjami w mediach. Punktem wyjścia do dyskusji będzie interdyscyplinarna wystawa. Autor projektu zainspirował się rodzinną historią – jego babcia w czasie II wojny światowej była podopieczną systemu III Rzeszy i wierzyła w jej propagandę, a żyła w dostatku w mieście, na terenie którego funkcjonowała pralnia świadcząca usługi dla obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau.

Basecamp Szyndzielnia będzie wydarzeniem corocznie organizowanym w Bielsku-Białej w historycznej Górnej Stacji Kolei na Szyndzielnię. Ten najwyżej położony Festiwal Górski w Beskidach ma promować zdrowy styl życia, aktywność fizyczną, poszanowanie przyrody i gór, ale także być miejscem spotkań ludzi gór, podróżników i przyrodników. W ramach festiwalu będą się odbywały warsztaty i wędrówki przyrodnicze, plenery malarskie i fotograficzne, festiwal filmów przyrodniczych, prelekcje prowadzone przez osobistości ze świata górskiego, podróżniczego i przyrodniczego. Basecamp Szyndzielnia będzie organizowany już od 2024 roku.

Porzucone miasto to pierwsza osada na terenie Bielska i nazwa kolejnego projektu. Osada została porzucona na rzecz innej, oddalonej raptem o 1,5 km, gdzie ostatecznie rozwinęło się miasto. Nie wiadomo, czy był to efekt zbrojnego najazdu czy innego kataklizmu. Pozostałości grodziska nie zostały ponownie zabudowane – dziś są malowniczą łąką w środku miasta, otoczoną pozostałościami wałów. Projekt zakłada przeprowadzenie badań archeologicznych. Docelowo przestrzeń porzuconego miasta ma być udostępniona w formie multimedialnej, obok powstanie wystawa. Całe przedsięwzięcie to przyczynek do dyskusji o współczesnych miastach zniszczonych w efekcie konfliktów zbrojnych oraz katastrof klimatycznych.

Co pozostanie

Przyznanie Bielsku-Białej tytułu Europejskiej Stolicy Kultury oznacza szereg długotrwałych korzyści dla miasta w różnych obszarach jego życia, począwszy od kultury, przez społeczeństwo, infrastrukturę, aż po ekonomię.

Sztuka zaangażowana – podstawa programu Bielska-Białej w staraniach o tytuł ESK – poprzez działania artystyczne wpłynie na poszanowanie uniwersalnych wartości europejskich: godności człowieka, wolności, demokracji, równości, praworządności i praw człowieka. Wysoki poziom wydarzeń artystycznych podniesie u odbiorców kompetencje estetyczne. Lokalni twórcy zyskają inspirację do śmiałych, innowacyjnych działań i udziału w międzynarodowych projektach, a to wzmocni kulturalną siłę miasta.

Uświadomienie społeczeństwu wspólnych wartości i wyzwań podobnych do tych, przed którymi stają dziś mieszkańcy miast w Europie, wzmocni naszą tożsamość europejską. Nawiązane dzięki projektom międzynarodowym trwałe relacje umożliwią miastom wymianę doświadczeń i wzajemne wprowadzanie dobrych praktyk. Zwiększy się dostęp do kultury dla wszystkich mieszkańców, gości, migrantów i uchodźców. Integracja środowisk wpłynie na wzmocnienie więzi i relacji w mieście. Wzmocni się też poczucie wspólnej odpowiedzialności za lokalne dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe.

Namacalnie ESK wywrze duży wpływ na infrastrukturę miasta. Stawiamy na dbanie o przestrzenie zielone oraz o rzekę, stosowanie trwałych rozwiązań ekologicznych, np. elektronicznego obiegu dokumentów w instytucjach kultury czy dobrych praktyk w organizacji wydarzeń. Dzięki sztuce oraz nowoczesnym technologiom ożywimy opustoszałe przestrzenie w mieście, nadamy im nowe funkcje społeczne. Zwiększymy przyjazność i atrakcyjność miasta dla dzieci i młodzieży. Przestrzeń publiczna będzie bardziej dostępna dla wszystkich, w tym dla osób ze specjalnymi potrzebami.

Powstaną i pozostaną obiekty kultury, nowe rozwiązania transportowe, zielona infrastruktura. Nowy Teatr Lalek Banialuka z zieloną biblioteką (termin jego budowy to rok 2028). Pedanteria czyli centrum dokumentacji dziedzictwa i kreacji kultury miejskiej, zielony dach na Galerii Bielskiej BWA. Naturalistyczny park przy ul. Stawowej i nowa, urządzona zieleń w 18 miejscach. Bezpieczne i przyjazne przestrzenie w ciągu ul. 3 Maja oraz Beskidzki HUB – Centrum Innowacji Cyfrowych i Nowoczesnych Technologii oraz lokalnych inkubatorów przedsiębiorczości i wspomagania firm typu start-up. W górnej stacji Kolei Linowej na Szyndzielnię Centrum Miłości do Gór. Basen pływacki z centrum edukacyjnym o wodzie i zespół stadionów w Wapienicy. Pozostaną też naprawdę duże inwestycje drogowe i transportowe – zrewitalizowana linia kolejowa do Cieszyna, północna obwodnica miasta i Zintegrowane Centrum Przesiadkowe – łączące różne formy transportu z parkingami.

To wszystko pomnoży liczbę osób korzystających z oferty turystycznej, gastronomicznej i handlowej miasta i regionu. Inwestycje stworzą nowe miejsca pracy, zwłaszcza w sektorach kulturalnych. Wsparcie otrzymają sektory artystyczne, w tym sztuk audiowizualnych, muzyki czy rzemiosła artystycznego. Powstaną nowe kreatywne startupy interdyscyplinarne i międzynarodowe. Wykształcimy nowe pokolenia rzemieślników, których brakuje na rynku, a których nie jest w stanie zastąpić sztuczna inteligencja.

Bielsko-Biała, dzięki tytułowi Europejskiej Stolicy Kultury będzie miastem jeszcze bardziej otwartym, nowoczesnym i przyjaznym dla swoich mieszkańców i gości z całego świata.

Europejska Stolica Kultury to wielkie wyzwanie i tylko razem możemy osiągnąć wymarzony cel. Dlatego z uwagami i pomysłami, zapałem i kreatywnością zapraszamy do Punktu 11 przy ul. 11 Listopada 24 – biura informacyjnego projektu – aby tworzyć Miasto Spotów.
Razem sięgnijmy po tytuł ESK2029!

Urząd Miejski w Bielsku-Białej