Książka o prawach młodych, ale czy tylko dla młodych?

Dwa lata temu Amnesty International wydało książkę o prawach dziecka. Jej lokalne wersje ukazały się między innymi w Grecji, Korei Południowej, Niemczech i  Rumunii. W tym roku tytuł doczekał się także polskiego przekładu. 

Amnesty International to globalny ruch prowadzący kampanie na rzecz obrony praw człowieka, w który – jeśli wierzyć danym ze strony samej organizacji – zaangażowanych jest ponad dziesięć milionów ludzi w ponad stu pięćdziesięciu krajach. Instytucja powstała w 1961 roku w Londynie, a jej polskie biuro zarejestrowano 6 czerwca 1990 roku w Gdańsku. Od początku istnienia Amnesty International skupia się nie tylko na czynnych protestach i prawnych działaniach przeciwko łamaniu praw człowieka, ale także edukacji, wsparciu i promocji właściwych postaw. Efektem tego jest książka „Poznaj swoje prawa i broń ich. Przewodnik dla młodych”, która niedawno trafiła do polskojęzycznych czytelniczek i czytelników. Publikacja powstała, aby „dać nastolatkom siłę, wiedzę i narzędzia, by przeciwstawić się niesprawiedliwości”.  

„Poznaj swoje prawa i broń ich” to książka napisana przez Geraldine Van Bueren – brytyjską profesorkę i prawniczkę specjalizującą się w zakresie praw człowieka, emerytowaną wykładowczynię londyńskiego Uniwersytetu Królowej Marii i współtwórczynię tekstu Konwencji Praw Dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych. Twarzą tytułu jest jednak nie specjalistka merytoryczna, ale postać rozpoznawalna na całym świecie – aktorka Angelina Jolie. Rzec by można, że celebryci doskonale sprawdzają się jako paliwo promocyjne. Zgoda, nie twierdzę, że tak nie jest, ale połączenie praw człowieka z laureatką Oscara z 1999 roku to coś więcej niż współpraca reklamowa. Jolie od wielu lat czynnie angażuje się w szeroko pojętą działalność humanitarną, która na przestrzeni ostatnich dwóch dekad stała się dla niej zajęciem ważniejszym niż aktorstwo. W tym świetle w promocji książki przez artystkę niepowinniśmy doszukiwać się fałszu, ale raczej kontynuacji działań, w które gwiazda kinazaangażowała się jakiś czas temu. Ponadto, obok reprezentującej Amnesty International Nancy Parker, jest ona także współautorką poradnika.

Dla kogo jest ta książka? Według autorek docelowym odbiorcą ma być młody człowiek – niekoniecznie dziecko, ale nastolatek, który po jej przeczytaniu powinien wiedzieć jak chronić siebie i innych przed łamaniem praw najmłodszych oraz jakie obowiązki mają wobec niego rządy i międzynarodowe organizacje. Wybór ten nie wiąże się tylko z głównym przesłaniem publikacji, ale także faktem, że to właśnie młodzież w perspektywie ma stanowić o sile Ziemi i zamieszkujących ją ludzi. Byłoby więc dobrze, gdyby już dzisiaj zaczęła ona zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka na niej spoczywa.

W celu onieśmielenia i wydobycia uśpionego potencjału z nastoletnich czytelniczek i czytelników, na kartach kolejnych stron zaprezentowane zostały portrety młodych aktywistek i aktywistów. Jest wśród nich bohaterka medialnych doniesień Greta Thunberg, która zasłynęła niezłomnością w punktowaniu międzynarodowych przewinień w kwestii degradacjiklimatu. Jak w wielu przypadkach, także i tym razem okazało się, że tak zwany przeciętny odbiorca nie wie o wszystkich postaciach działających w imieniu całego społeczeństwa. „Poznaj swoje prawa i broń ich” przybliża również historie walki o lepsze jutro między innymi na płaszczyźnie równego dostępu do edukacji, tolerancji, osób niepełnosprawnych oraz uchodźców. Nigeryjka Aisha Saleh, Brytyjka Emily Waldron, Nkosi Johnson z RPA i pochodząca z Kosowa, ale mieszkająca w Szkocji Agnesa Murselaj dla większości z nas są zapewne anonimowi, co nie zmienia faktu, że każde z nich zrobiło dla przyszłości ludzkościwięcej, niż mogłoby się wydawać. Czy powinniśmy się wstydzić? Być może, ale osobiście wolałbym, aby uczucie to zastąpić inspiracją.

Młodzież młodzieżą, ale faktycznym odbiorcą tej książki powinni być dorośli. W końcu to dorośli zasiadali we władzach państw, które w 1989 roku podjęły zobowiązania ochrony praw dzieci, a także dzisiaj decydują o losach najmłodszych. Niestety, pomimo pozycji i możliwości nie wywiązują się z powierzonego im zadania najlepiej. Jak bowiem ocenić ich działania pozytywnie, skoro w XXI wieku w niektórych krajach wciąż funkcjonuje prawne, kulturowe i społeczne przyzwolenie na zmuszanie do małżeństw dziewięcioletnich dziewczynek, a na całym świecie ponad sześćdziesiąt milionów dzieci nie chodzi do szkoły podstawowej, nie otrzymując tym samym przysługującego im prawa do bezpłatnej edukacji? Angelina Jolie twierdzi, że „niektórzy dorośli nie będą chcieli, by dzieci czytały »Poznaj swoje prawa i broń ich«, bo ta książka wyposaży je w wiedzę, jak bronić praw swoich i innych”. Pójdę o krok dalej i dodam, że niektórzy dorośli sami nie będą chcieli przeczytać tej publikacji (w myśl zasady, że sami wiedzą najlepiej), a jeśli już to zrobią, uznająprawdopodobnie, że problem dotyczy przecież innych państw (w szczególności w Afryce i Azji), ale na pewno na przykład nie Polski. Nic bardziej mylnego. To właśnie przede wszystkim my, dorośli, powinniśmy sięgnąć po tytuł sygnowany logiem AmnestyInternational, aby z jednej strony zobaczyć, że młodzi ludzie robią często więcej od nas i wykazują się odwagą, której nam zaczyna brakować; z drugiej zaś, aby mieć poważne argumenty do aktywizacji nastolatków ze swojego otoczenia oraz pokazania, że świadome działanie na każdej płaszczyźnie nigdy nie będzie złym wyborem.

„Poznaj swoje prawa i broń ich. Przewodnik dla młodych” nie zaliczymy do pozycji unikających trudnych tematów. W tym jednak tkwi jej siła, że podchodzi do nich na poważnie, ale bez nielubianego patetyzmu. Autorki (w tekście głównym, ale i w dołączonym słowniczku) wyjaśniają w prostych zdaniach, co należy uznać za przemoc, neurotypowość i stres pourazowy, ale także edukację czy zabawę. Nie unikają przy tym odwołań do przepisów prawnych (to raczej fragmenty dla dojrzalszych czytelników) i dają konkretne wskazówki tym, którzy chcieliby rozpocząć swoją aktywistyczną działalność lub w jej wyniku znajdą się w nieprzyjemnej sytuacji (radzą, jak zachować się w przypadku zatrzymania przez policję lub agresji ze strony osób atakujących pokojowy protest). Jako czynny nauczyciel i osoba pracująca na co dzień z nastolatkami życzyłbym sobie lektury tej książki na zajęciach wychowawczych i jej obecności w każdej szkolnej bibliotece – i to w wielu egzemplarzach.