Gdy Racibórz był stolicą. Scena Premier Naukowych niebawem na Zamku Piastowskim

18 maja 2023 roku zapraszamy na wędrówkę w przestrzeni i czasie. Tego dnia odwiedzimy zachodnie krańce województwa śląskiego, sięgając rozmową wstecz aż do drugiej połowy XIII wieku. Podczas 32. edycji Sceny Premier Naukowych prof. dr hab. Jerzy Sperka z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego opowie o ludziach, którzy rządzili średniowiecznym księstwem raciborskim. Rozmowa wokół jego książki Książęta i księżne raciborscy (1290/1291–1521) odbędzie się w samym sercu dawnej stolicy księstwa, czyli na Zamku Piastowskim w Raciborzu.

Narodziny przez podział

Księstwo raciborskie pojawiło się na mapie dziejów w konsekwencji rozbicia dzielnicowego Polski i wynikających z niego kolejnych podziałów na mniejsze jednostki terytorialne. Na przełomie 1290/1291 roku otrzymał je, jako dzielnicę wyodrębnioną z księstwa opolskiego, Przemysław – najmłodszy syn Władysława I. Odtąd przez kolejne 230 lat księstwo raciborskie pisało ze zmiennym szczęściem własną historię. Zajmowało powierzchnię ok. 2 400 km2, rozciągając się od stolicy przez Wodzisław, Rybnik, Żory, Mikołów, Pszczynę aż po Mysłowice i późniejszy Bieruń.

Między Czechami a Polską

Rządzący na pograniczu pomiędzy dwoma królestwami książęta raciborscy na różne sposoby układali swoje relacje z polskimi i czeskimi monarchami. Mikołaj II złożył przysięgę na wierność czeskiemu królowi Janowi Luksemburskiemu w Pradze, z kolei Jan II Żelazny był regularnie podejmowany na dworze Władysława Jagiełły.

Na pierwszym planie w książce znajduje się oczywiście „wielka” polityka, o której kroniki i dokumenty mówią najwięcej. Widzimy konflikty między biskupami a książętami, które mogły się skończyć nawet ekskomuniką. Są też najazdy wojsk plądrujących śląskie ziemie, hołdy lenne, przywileje, sojusze, spiski i zamachy.

Życie w księstwie

Niemniej ciekawie przedstawiony jest kontekst społeczno-ekonomiczny, w którym funkcjonowało księstwo. Poznajemy książęcych podkomorzych, podsędków, ławników, mincerzy. Obserwujemy rozwój stołecznego Raciborza, który na początku XIV wieku liczy sobie niecałe 3 tysiące mieszkańców, a także innych ośrodków miejskich księstwa takich jak Pszczyna, Rybnik, Wodzisław czy Mikołów. Funduje się w nich nowe kaplice i ołtarze, a kobiety z rządzącej dynastii wstępują do klasztorów. Dowiadujemy się, kiedy Gliwice zostały wzięte w zastaw, jak wyglądały monety bite w Raciborzu na początku XIV wieku oraz który władca wspierał monopol żorskich tkaczy na krojenie i sprzedaż wełny.

Historia, która trwa

Po śmierci bezdzietnego Walentyna, ostatniego przedstawiciela dynastii Przemyślidów, w 1521 roku księstwo raciborskie zostało połączone z księstwem opolskim i przestało istnieć jako odrębny byt polityczny. Co ciekawe, obecnie trwa pisanie nowego rozdziału historii jednej z osób opisanych przez prof. Jerzego Sperkę: w ubiegłym roku rozpoczął się proces beatyfikacyjny księżniczki Eufemii, córki pierwszego władcy raciborskiego.

Prosto z zamku

Wspomniana książka Książęta i księżne raciborscy (1290/1291–1521) autorstwa prof. dr. hab. Jerzego Sperki ukazała się w drugiej połowie 2022 roku nakładem Wydawnictwa Avalon. Oprócz chronologicznego przedstawienia sylwetek władców księstwa znajdziemy w niej również sporo zdjęć zabytków i artefaktów z czasu świetności księstwa, takich jak pieczęcie władców.

Spotkanie z prof. dr. hab. Jerzym Sperką w ramach 32. odsłony Sceny Premier Naukowych odbędzie się w czwartek 18 maja 2023 roku o godz. 18.00. Poprowadzi je dziennikarz Jarosław Juszkiewicz. Rozmowa będzie transmitowana online: https://www.youtube.com/playlist?list=PLlhOYvtSn-fsg4Tfk1MfRhHFUpdJliTLg i tłumaczona na Polski Język Migowy.

Zamek Piastowski w Raciborzu