Miliony na akademicki sport, a medali mniej. NIK o wspieraniu rozwoju sportu akademickiego

W latach 2017-2021 (do końca marca) na realizację wszystkich programów i zadań związanych z rozwojem sportu akademickiego przeznaczono ponad 100 mln zł, a blisko 280 tys. studentów objęto wsparciem. Dodatkowo na rozwój akademickiej infrastruktury sportowej przeznaczono ponad 195 mln zł. Minister właściwy do spraw kultury fizycznej osiągnął większość planowanych celów i efektów programów, jednakże nie monitorował czy Polska osiągnęła awans w klasyfikacji medalowej i punktowej na międzynarodowych zawodach, co jest wymiernym efektem ponoszonych nakładów na sport akademicki. Dopiero w trakcie kontroli, NIK ustaliła, że takiego awansu nie dość że nie udało się osiągnąć, to wręcz spadliśmy w rankingach. Ponadto minister nie zapewnił ewaluacji i monitorowania celu programu dotyczącego zwiększenia aktywności fizycznej studentów.

Zarówno minister właściwy do spraw kultury fizycznej, jak również minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, w badanym okresie realizowali programy oraz zadania, które gwarantowały stworzenie warunków do rozwoju sportu akademickiego. Chodzi w szczególności o programy:

• Program Sport Akademicki;
• program dotyczący szkoleń w Akademickich Centrach Szkolenia Sportowego (Program ACSS);
• program dotyczący przygotowania i udziału w uniwersjadach i Akademickich Mistrzostwach Świata (Program AMŚ);
• Program Rozwój Sportu Akademickiego;
• Projekt Narodowa Reprezentacja Akademicka.

W latach 2017-2021 (do końca marca) minister właściwy do spraw kultury fizycznej na programy i zadania upowszechniania sportu wśród studentów oraz programy szkolenia sportowego, przygotowania i udziału w zawodach sportowych wydatkował łącznie ponad 80 mln zł, a na rozwój akademickiej infrastruktury sportowej ponad 87 mln zł. W efekcie realizacji programów popularyzujących uprawianie sportu wsparciem objęto blisko 253 tys. studentów z co najmniej 150 uczelni (w tym 181,5 tys. w Programie Sport Akademicki i 71,4 tys. w Programie Sport dla Wszystkich) oraz 4 tys. studentów w programach szkolenia sportowego, przygotowania i udziału w zawodach sportowych (3,2 tys. w Programie ACSS i 0,8 tys. w Programie AMŚ).

Efektem programów było zdobycie przez studentów w latach 2017-2020 łącznie 184 medali na Uniwersjadach Letnich i Zimowych oraz Akademickich Mistrzostwach Świata w konkurencjach olimpijskich. Zawodnicy należący do Akademickiego Związku Sportowego (AZS) wywalczyli 247 medali na zawodach mistrzowskich. NIK pozytywnie oceniła udział na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio w 2021 r. zawodników uczestniczących w programie Akademickie Centra Szkolenia Sportowego, na których 14 zawodników zdobyło 18 medali w konkurencjach indywidualnych i drużynowych.

Z ustaleń kontroli wynika, że minister właściwy do spraw kultury fizycznej nie monitorował i nie dokonał oceny celu Programu Akademickie Centra Szkolenia Sportowego i Programu Akademickie Mistrzostwa Świata, tj. odpowiednio: awansu reprezentacji Polski w klasyfikacji medalowej i punktowej na międzynarodowych zawodach mistrzowskich w konkurencjach olimpijskich oraz awansu reprezentacji Polski w rankingach medalowych i punktacji w sportach objętych programem igrzysk olimpijskich. Dopiero w trakcie kontroli NIK ustaliła, że nie osiągnięto awansu w klasyfikacji medalowej. W latach 2017-2019 spadła liczba medali w Uniwersjadach Letnich i Zimowych oraz pozycja reprezentacji Polski w klasyfikacji medalowej – odpowiednio z 11 na 15 i z 12 na 16 miejsce. Awansu w klasyfikacji punktowej nie oceniano, ponieważ nie przyjęto metodologii liczenia punktów za zajęte w zawodach miejsca 1-8.

W badanym okresie minister właściwy do spraw kultury fizycznej oraz minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, we współpracy z uczelniami inicjowali działania w zakresie rozwijania dwutorowej kariery sportowej studentów. Chodziło o ułatwianie młodym zawodnikom łączenia kariery sportowej z nauką. Minister właściwy do spraw kultury fizycznej rozpoczął wdrażanie Programu team¹⁰⁰, ogłoszono pilotażowy program „Super Trener” w 2020 r. oraz zapoczątkowano realizację „Projektu rozwoju kariery dwutorowej sportowców”. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki oraz uczelnie w ramach Projektu Narodowa Reprezentacja Akademicka umożliwili w 2020 roku 300 studentom-sportowcom kontynuację kariery sportowej dzięki dofinansowaniu ich indywidualnej organizacji studiów. Ponadto studenci osiągający wyniki sportowe otrzymywali stypendia ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki oraz rektorów uczelni.

Minister nie zapewnił ewaluacji i monitorowania celu Programu Sport Akademicki dotyczącego zwiększenia aktywności fizycznej studentów, z zastosowaniem narzędzi skierowanych bezpośrednio do uczestników programu (np. ankiet ewaluacyjnych dla studentów). NIK zwraca także uwagę, że w trakcie realizacji tego programu w latach 2018-2020 od części studentów pobierano opłaty – w sumie blisko 309 tys. zł – za udział w zawodach. Środki te poszły na częściowe pokrycie kosztów organizacji tych imprez, choć nie można było pobierać jakichkolwiek opłat od uczestników. Najwyższa Izba Kontroli po zakończeniu kontroli wnioskowała do Ministra Sportu i Turystyki o dokonywanie ewaluacji celu ww. programu w zakresie zwiększenia aktywności fizycznej studentów (w szczególności poprzez narzędzia skierowane do studentów uczestniczących w programie) oraz o doprecyzowanie zapisów Programu Sport Akademicki, tak aby zapewniały one wykluczenie pobierania opłat od studentów uczestniczących w programie.

W latach 2017-2020 minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki wydatkował na inwestycje sportowe blisko 108 mln zł, a na programy, projekty i zadania badawcze, a także stypendia i nagrody ponad 21 mln zł. Wsparciem zostało objętych ponad 22 tys. studentów.

Minister właściwy do spraw kultury fizycznej oraz minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki nie w pełni zrealizowali zawarte we wrześniu 2015 r. Porozumienie o współpracy na rzecz rozwoju sportu akademickiego, które określało zasady ich współpracy na rzecz rozwoju sportu akademickiego w latach 2015-2020. Ministrowie nie powołali wspólnie Rady Programowej, której zadaniem miała być koordynacja i monitorowanie realizacji Porozumienia, a także sporządzanie rocznych sprawozdań z jego realizacji. Nie powołano również Zespołu ds. Infrastruktury Sportu Akademickiego oraz nie opracowywano co pół roku listy obiektów infrastruktury sportowej o charakterze strategicznym dla instytucji szkolnictwa wyższego.

Akademicki Związek Sportowy oraz podlegające mu jednostki AZS (organizacje środowiskowe i kluby sportowe) na ogół prawidłowo realizowały ze środków publicznych zadania, osiągając zakładane w nich cele i efekty. Izba zwraca jednak uwagę, że nie wyznaczono kierunków i obszarów działań AZS oraz nie wprowadzono skutecznego mechanizmu weryfikacji liczby studentów, zawodników, trenerów, instruktorów, sekcji sportowych, pozwalającego na coroczne ich monitorowanie i ocenę. Ponadto, nie zawierano porozumień lub umów o współpracy z jednostkami AZS, które regulowałyby zobowiązania w zakresie wydatkowania i rozliczania dofinansowania z Programu Sport Akademicki.

Wnioski

do Ministra Sportu i Turystyki o:

• wzmocnienie nadzoru nad procesem oceny wniosków o dofinansowanie w ramach programów wspierających rozwój sportu akademickiego w zakresie rzetelnej oceny wniosków oraz według kryteriów oceny przyjętych w programach;
• dokonywanie ewaluacji celu Programu Sport Akademicki w zakresie zwiększenia aktywności fizycznej studentów, w szczególności poprzez narzędzia skierowane do studentów uczestniczących w programie;
• dokonywanie ewaluacji celów programu obejmującego szkolenie w Akademickich Centrach Szkolenia Sportowego oraz programu dotyczącego przygotowania i udziału zawodników w uniwersjadach i Akademickich Mistrzostwach Świata, w tym dokonania oceny zasadności przyjętych celów;
• doprecyzowanie zapisów Programu Sport Akademicki zapewniających wykluczenie pobierania opłat od studentów uczestniczących w programie.

do Ministra Edukacji i Nauki:

• o rozważenie podjęcia działań w celu zwiększenia wsparcia dla projektów dotyczących sportu akademickiego, w tym upowszechnienia sportu wśród studentów i doktorantów, ich uczestnictwa w zawodach sportowych oraz promocji sportu w środowisku akademickim.

do Ministra Sportu i Turystyki oraz Minister Edukacji i Nauki:

• o podjęcie wspólnych działań w celu określenia zasad stałej współpracy resortów w zakresie planowania i realizacji programów oraz zadań na rzecz wsparcia rozwoju sportu akademickiego, w tym potrzebnej akademickiej infrastruktury sportowej oraz wzajemnych działań w zakresie rozwijania dwutorowej kariery sportowej studentów, ułatwiających im łączenie kariery z nauką.

Najwyższa Izba Kontroli