Polski Ład. Nie ma nowych pomysłów na zieloną transformację

Polski Ład w niewielkim stopniu adresuje wyzwania związane z aktualną polityką klimatyczną UE i zieloną transformacją, która ma być realizowana w Polsce. Część „zielona” to zbiór pojedynczych, słusznych propozycji, ale bez wskazania jasnej, spójnej wizji zielonej transformacji. Propozycje oparte są w większości na już istniejących programach (m.in. programy NFOŚiGW – Czyste Powietrze i Mój Prąd). Brakuje nowych, systemowych pomysłów.

Komentarz Doroty Zawadzkiej-Stępniak, dyrektorki departamentu energii i zmian klimatu Konfederacji Lewiatan

Część Czysta energia, czyste powietrze w Polskim Ładzie jest dość krótka, a także druga od końca (analogicznie jak część Cyber Poland 2025) pod względem sumy zaplanowanych nakładów finansowych (36,9 mld zł na lata 2021-2030, co oznacza średniorocznie 4,1 mld zł). Jest to tym bardziej trudne do zrozumienia, iż zgodnie z decyzjami na poziomie UE odbudowa gospodarek po pandemii koronawirusa i ich rozwój powinien być realizowany w kierunku niskoemisyjnym, zielonym i cyfrowym.

Polski Zielony Ład

Polski Zielony Ład wskazuje konieczność realizacji sprawiedliwej transformacji w Polce (czyli łagodzenie skutków społecznych, gospodarczych w związku z odchodzeniem od węgla oraz wsparcie dla regionów górniczych), co jest procesem który już obecnie rozpoczął się w regionach węglowych objętych Funduszem Sprawiedliwej Transformacji.

Polski Ład podkreśla budowę elektrowni atomowej oraz rozwój energetyki wiatrowej na Bałtyku, co jest zgodnie z Polityką Energetyczną Polski do 2040 r. Ponadto w dokumencie podkreślono konieczność stworzenia Rządowego Programu Małej Gazyfikacji Wyspowej samorządów oraz rozwój technologii wodorowej. A także wdrożenie certyfikowania energetycznego budynków przez państwo – począwszy od inwestycji deweloperskich po domy jednorodzinne. Jest to bardzo ciekawa propozycja, choć wymaga doprecyzowania szczególnie, że prawo unijne określa wymagania dla nowobudowanych budynków. Tym działaniom powinno również towarzyszyć przyjęcie Długoterminowej Strategii Renowacji czyli Wspierania Renowacji Krajowego Zasobu Budowlanego, gdyż w istniejących budynkach w Polsce jest ogromny potencjał do poprawy efektywności energetycznej.

Transport niskoemisyjny

Polski Ład podkreśla konieczność rozwoju transportu niskoemisyjnego i zapewnienia dodatkowego wsparcia z Funduszu Niskoemisyjnego Transportu – dopłat do autobusów i samochodów elektrycznych i wodorowych oraz infrastruktury ładowania i tankowania oraz wsparcia dla rozwoju przemysłu samochodów elektrycznych. Jest to konieczna inicjatywa, ale zupełnie niezrozumiałe jest powołanie się na Fundusz Niskoemisyjnego Transportu, który został zlikwidowany w październiku 2020 r. Zadania Funduszu przejął Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w postaci nowego zobowiązania wieloletniego.

Gospodarka obiegu zamkniętego i ROP

Polski Ład wskazuje także rolę gospodarki obiegu zamkniętego i zapewnienie wprowadzenia systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz systemu kaucyjnego. Jest to kluczowa deklaracja, gdyż przedsiębiorcy oczekują na te regulacje już od ponad roku.

Powiązane z energetyką punkty znajdują się też w innych częściach np. w tej dotyczącej inwestycji jest zapowiedź 120 nowych lub zmodernizowanych ciepłowni, co jest krokiem w dobrym kierunku. Transformacja sektora ciepłowniczego jest warunkiem koniecznym uczynienia go nowoczesnym, konkurencyjnym cenowo, i bez negatywnego wpływu na środowisko. Kwestia ta zbyt długo pozostawała na uboczu krajowej polityki energetycznej. W efekcie 80% systemów ciepłowniczych w Polsce nie ma statusu systemów wysoko efektywnych, a Polska przez pół roku ma najgorszej jakości powietrze w UE.

Program 1000 zeroemisyjnych szkół

Zgodnie z Polskim Ładem ma powstać program 1000 zeroemisyjnych szkół, który ma na celu termomodernizację szkół obejmującą poprawę efektywności energetycznej budynków, a także wyposażenie ich w instalacje ogrzewania ekologicznego i energooszczędne oświetlenie oraz lepsze systemy wentylacyjne. Propozycja ta jest bardzo ważna, choć konieczne byłoby rozważanie zwiększenia skali tworzenia szkół zeroemisyjnych, gdyż planowane w programie 1000 szkół to skala minimalna obejmująca poniżej 3% szkół działających w Polsce, w tym tylko 7% szkół podstawowych.

Zielone miasta

Część inicjatyw dotyczy tworzenia zielonych miast, w tym wdrożenia nowych narzędzi zwalczania wysp ciepła w miastach, likwidacji betonu i asfaltu, a także nasadzeniu drzew i krzewów oraz tworzeniu mikroparków, zielonych ścian i dachów. Niezwykle ciekawą i konkretną propozycją jest ustanowienie minimalnego procentowego udziału przestrzeni biologicznie czynnej w miastach (w tym także zielone dachy i trawniki z rzadko koszoną trawą). Warte jednak podkreślenia jest fakt, iż te inicjatywy powinny być realizowane i finansowane na poziomie lokalnym. Nie jest bowiem dobrym pomysłem wchodzenie rządu w kompetencje samorządów w tym zakresie.

Polski Ład bardzo słusznie deklaruje zwiększenie „zielonego” budżetu obywatelskich do 1 proc., od 2021 r. – dodatkowe 0,5 proc. w budżecie przeznaczone zostaną wyłącznie na miejskie rozwiązania ekologiczne. Warto również podkreślić, iż działania te są realizowane przez samorządy.

W części tej podkreślono również wagę edukacji ekologicznej i powołanie funduszu na wzór FIO, który będzie promował edukację ekologiczną wśród dzieci i młodzieży. To bardzo cenna i potrzebna inicjatywa.

Dokument podkreśla również rolę parków narodowych w systemie ochrony przyrody i wskazuje zmianę regulacji w kierunku ułatwień w powiększaniu istniejących lub tworzeniu nowych parków. Jest to niezwykle potrzebna zmiana, gdyż ostatni park narodowy w Polce powstał w 2001 r.

Polski Ład wskazuje wyzwanie klimatyczne jakim jest susza w Polsce. Dlatego proponowane jest zwiększenie zasięgu programu antysuszowegopoprzez instytucję agregatora wniosków na poziomie samorządów oraz prowadzenie zachęt systemowych i ułatwień w zakresie tworzenia stawów i cieków wodnych na terenach wiejskich. Jest to niezwykle ciekawa i ważna inicjatywa, choć to kolejny przykład działań do realizacji na poziomie samorządowym.

Biorąc powyższe pod uwagę, potrzebna byłaby analiza skali środków finansowych na poszczególne działania i programy oraz sposób ich dystrybucji. A ponadto zaproponowanie instytucji odpowiedzialnych za poszczególne zmiany, szczególnie te o charakterze regulacyjnym ze wskazaniem planowanego harmonogramu czasowego ich przyjęcia.

Konfederacja Lewiatan